Cha mẹ con cái mỗi người một quốc tịch

Chuyện tưởng như đùa, mà có thật và đã từng tồn tại ở bản A Dơi Đớ, xã A Dơi, huyện Hướng Hóa (Quảng Trị), nhiều gia đình ở bản phải chấp nhận cảnh “một gốc, hai ngọn”, nhiều chuyện oái oăm từ việc giấy tờ nảy sinh.

Chuyện tưởng chỉ như ở thời nào, vậy mà lại có thật ở huyện Hướng Hóa. Khi hầu hết trẻ em ở bản sinh ra đều không có giấy khai sinh, người già mất đi cũng vội vã được đưa vào rừng ma, tuyệt nhiên không được chứng tử, chỉ bởi một vấn đề quốc tịch. Điều đó đã khiến không ít người dân ở chốn này sống bất hợp pháp trên chính đất quê hương mà từ đời ông cha họ đã sống và đã chết ở đấy. Họ rất lo, khi lũ trẻ sinh ra luôn miệng hỏi: “Pả ơi! Quê mình ở đâu?”, “Mình là người Lào hay Việt?”... “Cây có cội, suối có nguồn”, nhưng người làng vẫn đau đáu chuyện giấy tờ quốc tịch.

Bản A Dơi Đớ hiện có 53 hộ dân, với hơn 270 nhân khẩu. Sau hoạch định biên giới năm 1977, phần lớn các hộ dân sang Lào sinh sống. Tuy nhiên, nỗi nhớ quê nhà đã thúc giục họ trở về và vô hình trung, những cư dân này rơi vào cảnh sống bất hợp pháp trên đất quê hương.

Già làng Hồ Văn Kía đưa tay chỉ lên tấm ảnh Bác Hồ đặt trang trọng ở gian nhà chính, từ tốn bảo: “Hầu hết bà con bản mình đều sinh ra và lớn lên trên mảnh đất Hướng Hóa. Nhiều người từng tham gia kháng chiến, là đảng viên, có thẻ cử tri, ai cũng mang họ Bác Hồ và quý trọng Người”. Do mang quốc tịch Lào nên ông Kía không có tên trong sổ hộ khẩu của gia đình. Người con trai cả sinh ra trên đất nước bạn, mang quốc tịch giống cha.

Về phần mình, vợ ông Kía lại là người Việt Nam. 3 người con sau của ông bà ra đời ở bản A Dơi Đớ, lựa chọn quốc tịch theo mẹ. Thế hệ trước kéo theo đời sau, giờ đây các cháu của vợ chồng ông Kía cũng “chia nhóm” với hai quốc tịch khác nhau.

Rưng rưng quốc tịch

Ở tỉnh Quảng Trị có 18 xã thuộc 2 huyện Hướng Hóa và Đắkrông có biên giới giáp với 2 tỉnh Savẳnnakhệt và Salavan (Lào), có hơn 12.300 hộ gia đình, với 58.000 nhân khẩu, trong đó, hơn 95% dân số là đồng bào Pa Kô, Vân Kiều. Ở đây, tình trạng hôn nhân không đăng ký kết hôn giữa cư dân hai bên biên giới vẫn còn nhiều và có xu hướng ngày càng tăng, dẫn đến nhiều khó khăn trong công tác quản lý.

Nhiều người suy nghĩ giản đơn rằng sống ở đâu cũng được, nếu thấy không hợp thì về lại quê cũ, cũng chỉ cách nhau cái bờ ruộng, cái quả đồi mà thôi. Nhưng thực sự, có quá nhiều vấn đề từ suy nghĩ giản đơn ấy. Không còn gốc gác để xác minh, nên mang tiếng là người Việt, sống ngay trên mảnh đất tổ tiên bao đời, nhưng số phận không khác gì những người sống “ngụ cư”. Cuộc sống của những con người “lưu lạc” cứ chông chênh vô định như thế. Cái ăn không đủ, không mảnh đất cắm dùi, chuyện mai táng cũng lắm xót xa. Những hộ gia đình khá giả còn tổ chức đám tang rồi chôn cất, còn lại thì đa phần phải tổ chức “chui”. Người nào chết thì dân làng lặng lẽ làm đám tang, chẳng báo cáo chính quyền địa phương. Mà có báo cáo cũng bằng không, vì chẳng thể làm giấy chứng tử. Chính quyền địa phương cũng chỉ biết thế, có chăng thì cử cán bộ xuống viếng như một người bình thường.

Ngày 8/7/2013, Chính phủ hai nước Việt Nam và Lào đã ký thỏa thuận về việc giải quyết vấn đề người di cư tự do và kết hôn không giá thú trong vùng biên giới hai nước. Tại hai huyện miền núi Hướng Hóa và Đắkrông (Quảng Trị) đã có 756/855 người Lào được nhập quốc tịch Việt Nam. Và bản A Dơi Đớ từ đó đến nay có 170 người được nhập quốc tịch. Sau nhiều năm sống không hợp pháp trên đất Việt, giờ đây họ chính thức có quyền công dân.

“Chúng tôi đã được nhập quốc tịch Việt Nam để có cuộc sống ổn định trên chính quê hương mình. Cảm ơn sự quan tâm của Đảng, Nhà nước, các cấp, các ngành đã tạo điều kiện cho chúng tôi. Dân làng chúng tôi hứa sẽ thực hiện nghiêm túc các chủ trương, chính sách của Đảng, pháp luật của Nhà nước”, ông Pả A Dỗ, một người dân A Dơi Đớ bày tỏ vui mừng vì đã được hưởng nhiều chính sách của Nhà nước.

Tháng 3/2019, Ban Dân tộc tỉnh Quảng Trị đã triển khai làm đường bê tông vào thôn A Dơi Đớ dài gần 1km, theo chuẩn nông thôn mới, với số vốn gần 1 tỷ đồng. 2 bên đường, cách một đoạn lại có cờ Tổ quốc treo cạnh những mái nhà sàn mới được dựng lên. Những người dân ở bản A Dơi Đớ đã được nhập quốc tịch Việt Nam sau nhiều ngày, đã có hộ khẩu, trẻ em đã có giấy khai sinh, được đi học đến bậc THCS ở địa phương. Ông Hồ Văn Trỉa ở bản cũng đã hiến gần 1.000m2 đất ở gần nhà để khi chính quyền địa phương xin được kinh phí sẽ đầu tư xây trường mầm non, trẻ con sẽ không phải đi học xa nữa...

Trao đổi với chúng tôi, ông Hồ Văn Toàn, Chủ tịch UBND xã A Dơi cho biết: “Từ năm 2013, Chính phủ hai nước Việt Nam và Lào có thỏa thuận về giải quyết người di cư tự do và kết hôn không giá thú trong vùng biên giới Việt Nam - Lào. Tại Quảng Trị, có 855 trường hợp được phê duyệt cho nhập quốc tịch. Ngành Tư pháp sẽ cấp cho người dân giấy khai sinh, giấy đăng ký kết hôn, kết hợp với các ngành cấp căn cước công dân, sổ hộ khẩu, bảo hiểm y tế và nhiều chế độ an sinh xã hội…”.

Đại úy Lê Đức Luận, Trưởng Công an xã A Dơi cho biết: “Vấn đề dân di cư tự phát tồn tại nhiều năm chưa được giải quyết dứt điểm, gây khó khăn quản lý dân cư và ổn định cuộc sống người dân. Phần lớn hộ dân di cư sống ở các xã biên giới Việt Nam khó khăn do không có quốc tịch, hộ khẩu, không có đất sản xuất, con em học tập khó khăn. Việc nhập quốc tịch giúp những người dân này rất nhiều trong cải thiện cuộc sống”.

Bây giờ, có mặt ở A Dơi Đớ, nhiều người sẽ không khỏi ngỡ ngàng trước những hàng cột điện thẳng tắp ven các tuyến đường liên thôn rộng rãi, phẳng phiu. Hai bên đường là những ngôi nhà khang trang nằm dưới những tán cây ăn trái xum xuê. Tất cả đều toát lên một sắc diện mới.