Mỗi lần trở lại Ma Nới, chúng tôi thường tìm đến thăm Nghệ nhân Ưu tú Chamaleá Âu ở thôn Do. Thời trai trẻ, ông từng gia nhập bộ đội, chiến đấu trên chiến trường khu căn cứ Anh Dũng - một nhân chứng sống của vùng đất Ma Nới kiên trung, một lòng theo Đảng làm cách mạng.

Hôm gặp lại, ông đang ngồi trước hiên nhà cặm cụi chế tác đàn chapi. Dù đã bước qua lớp tuổi “xưa nay hiếm”, dáng người ông vẫn rắn rỏi như cây lim giữa đại ngàn Ma Nới. Rót ấm trà nóng mời khách, ông chia sẻ: “Tháng 4/1975, quê hương Ninh Thuận hoàn toàn giải phóng, đất nước thống nhất. Bà con nghe theo tiếng gọi của Đảng, từ núi cao xuống vùng bằng định cư, xây dựng cuộc sống mới”.

Ông kể, suốt hơn 50 năm qua, Đảng bộ xã đã kiên trì vận động Nhân dân bám đất, bám làng, đổi mới tư duy sản xuất. Nhiều gia đình mạnh dạn trồng điều, đậu xanh, bắp lai, kết hợp chăn nuôi gia súc, từng bước nâng cao thu nhập, cải thiện đời sống. Cùng với đó, các Chương trình mục tiêu quốc gia đầu tư hàng trăm tỷ đồng xây dựng trường học, trạm y tế, đường giao thông, điện lưới, nước sinh hoạt, từng bước làm thay đổi diện mạo xã vùng cao Ma Nới.

Đặc biệt, Chương trình MTQG 1719 của Chính phủ đã góp phần nâng cao chất lượng đời sống đồng bào Raglay trên vùng chiến khu xưa. Tính đến cuối tháng 5/2025, xã Ma Nới đã hoàn thành Chương trình xóa nhà tạm, nhà dột nát cho đồng bào Raglay, trong đó nhiều căn nhà kiên cố được hỗ trợ từ Dự án 1 thuộc Chương trình 1719. “Bản thân tôi rất vui mừng khi tận mắt chứng kiến đời sống bà con ngày càng no ấm, đổi thay từng ngày”, Nghệ nhân Chamaleá Âu bộc bạch với ánh mắt rạng ngời niềm tự hào.

Anh Va Ra Nhông Đông, Phó Chủ tịch UBND xã Ma Nới, cho biết: Toàn xã hiện có 1.367 hộ với 5.359 nhân khẩu sinh sống tại 6 khu dân cư, trong đó đồng bào dân tộc Raglay chiếm khoảng 95% dân số. Hoạt động sản xuất nông nghiệp là sinh kế chính của người dân nơi đây. Nông dân xã Ma Nới canh tác 152ha lúa nước với năng suất bình quân đạt 45 tạ/ha; 798 ha bắp địa phương cho năng suất ước đạt 3 tấn/ha. Trong đó, cây đậu xanh được xác định là nông sản chủ lực, với diện tích gieo trồng lên tới 620ha, năng suất bình quân 1 tấn/ha. Mỗi năm, từ các bản làng xã Ma Nới cung cấp ra thị trường khoảng 600 tấn đậu xanh, 2.500 tấn bắp và 100 tấn hạt điều.

Đáng chú ý, người dân đã chủ động ứng dụng cơ giới hóa trong sản xuất. Toàn xã hiện có hơn 20 máy cày phục vụ làm đất và vận chuyển nông sản, góp phần nâng cao năng suất và hiệu quả kinh tế. Nhiều nông hộ tiêu biểu như chị K Ho Thị Hiền, chị Katơr Thị Đành, anh Ha Ra Quanh Thà… đã mạnh dạn khai thác tiềm năng, lợi thế địa phương, trở thành những điển hình sản xuất - kinh doanh giỏi, góp phần làm giàu cho bản thân và xây dựng quê hương Ma Nới ngày càng phát triển.

Giai đoạn 2021-2025, xã Ma Nới được Chương trình MTQG 1719 hỗ trợ trên 35,6 tỷ đồng để triển khai các dự án thành phần, góp phần cải thiện điều kiện sống và thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội địa phương. Trong đó, Dự án giải quyết tình trạng thiếu đất ở, nhà ở, đất sản xuất, nước sinh hoạt đã bố trí 7,68 tỷ đồng để xây mới 192 căn nhà cho hộ nghèo, cận nghèo; hỗ trợ chuyển đổi nghề cho 15 hộ với kinh phí 152 triệu đồng; đầu tư 177,9 triệu đồng cấp nước sinh hoạt phân tán cho 42 hộ dân.

Tiểu Dự án 2 thuộc Dự án 3 về phát triển sản xuất nông - lâm nghiệp bền vững, phát huy tiềm năng, thế mạnh địa phương theo chuỗi giá trị đã hỗ trợ xã Ma Nới 4,864 tỷ đồng. Từ nguồn vốn này, 135 hộ nghèo được hỗ trợ bò cái sinh sản (mỗi hộ 2 con), với trị giá 35 triệu đồng/hộ.

Dự án 4 về phát triển hạ tầng thiết yếu đầu tư xây dựng 14 công trình trên địa bàn xã, góp phần hoàn thiện cơ sở vật chất phục vụ sản xuất và dân sinh. Tiêu biểu như: duy tu, sửa chữa đường nội thôn Tà Nôi với kinh phí 832 triệu đồng; xây dựng tuyến điện hạ thế phục vụ sản xuất nông nghiệp (1,8 tỷ đồng); bê tông hóa kênh mương Gia Hoa 1 (1,84 tỷ đồng); nâng cấp, sửa chữa điểm trường thôn Gia Hoa và điểm trường thôn Hà Dài thuộc Trường Tiểu học Ma Nới (1,644 tỷ đồng); nâng cấp trụ sở thôn Gia Hoa, Trạm Y tế, Trung tâm Văn hóa - Thể thao xã và nhà bán trú Trường Trung học Dân tộc bán trú - THCS Phan Đình Phùng với tổng kinh phí 1,1 tỷ đồng.

Ngoài ra, Dự án 6 về bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp của đồng bào dân tộc thiểu số gắn với phát triển du lịch đã đầu tư 2,875 tỷ đồng để nâng cấp Nhà văn hóa - Thể thao các thôn Tà Nôi, Ú, Do, từng bước xây dựng Ma Nới thành điểm đến giàu bản sắc trên vùng đất chiến khu xưa.

Chị Va Ri Nhông Thị Tâm, Bí thư Chi bộ thôn Hà Dài, nhiệt tình dẫn đường đưa chúng tôi đến thăm đời sống bà con Raglay trong thôn. Trước ngôi nhà xây mới vừa được bàn giao, anh Tà Yên Ngưng đang gọi thợ đến dán gạch chân tường để ngôi nhà thêm khang trang, sạch đẹp. Anh Ngưng phấn khởi chia sẻ: Nhờ Dự án 1 của Chương trình MTQG 1719, ngân sách địa phương và Quỹ Vì người nghèo tỉnh hỗ trợ 80 triệu đồng, cùng với 120 triệu đồng do gia đình góp thêm, anh đã hoàn thành căn nhà rộng 70m², đáp ứng tốt nhu cầu sinh hoạt của bốn thành viên trong gia đình. “Chúng tôi biết ơn Chính phủ, chính quyền, Mặt trận và các tổ chức đoàn thể đã chung tay giúp gia đình có được ngôi nhà khang trang, ổn định cuộc sống và phấn đấu thoát nghèo bền vững”, anh Tà Yên Ngưng xúc động nói.

Phó Chủ tịch xã Va Ra Nhông Đông cho biết, việc triển khai hiệu quả Chương trình MTQG 1719 đã góp phần quan trọng nâng cao toàn diện đời sống đồng bào Raglay trên địa bàn xã An toàn khu (ATK) Ma Nới. Tỷ lệ hộ nghèo giảm trung bình 6 -7% mỗi năm. Tính đến cuối năm 2024, toàn xã còn 185 hộ nghèo, chiếm 13,5% tổng số hộ dân.

Theo kế hoạch giai đoạn 2026 - 2030, xã Ma Nới dự kiến cần nguồn vốn khoảng 101.250 triệu đồng để tiếp tục thực hiện các dự án thành phần của Chương trình MTQG 1719. Mục tiêu là đưa đời sống đồng bào Raglay ngày càng phát triển, nâng cao thu nhập và vươn lên thoát nghèo bền vững.