Công tác tuyên truyền, vận động giữ vai trò quan trọng trong việc ngăn chặn tình trạng tự tử trong đồng bào DTTS ở Tây Nguyên. Ảnh minh họa

Theo thống kê chưa đầy đủ, trong vòng 5 năm 2012-2016 trên địa bàn 03 tỉnh Tây Nguyên là Gia Lai, Đăk Lăk và Kon Tum đã có hơn 2.000 trường hợp tự tử, trong đó tỉnh Gia Lai nhiều nhất với gần 1.500 trường hợp. Điều đáng nói là mặc dù chính quyền địa phương đã có nhiều động thái tích cực nhằm phòng ngừa, ngăn chặn nhưng hiện tượng tự tử không có dấu hiệu giảm mà còn có xu hướng gia tăng qua các năm, nghiêm trọng hơn hiện tượng này còn có dấu hiệu lây lan sang các cộng đồng, dân tộc khác trong khu vực. Theo chính quyền sở tại và qua phỏng vấn cán bộ, người dân tại địa bàn khảo sát, hiện tượng tự tử chỉ phổ biến và ngày càng trầm trọng trong khoảng 10 năm trở lại đây, đặc biệt là trong 5 năm gần đây.

Hiện tượng tự tử diễn ra tập trung ở một số DTTS, nhiều nhất ở cộng đồng dân tộc Ba Na, Jrai, Ê-đê, Xơ-đăng... Ở những vùng trung tâm ít có tự tử mà hiện tượng này xảy ra chủ yếu ở vùng sâu, vùng xa, vùng kinh tế kém phát triển. Điều này được lý giải liên quan đến trình độ nhận thức, dân trí của người dân và mức độ phát triển của kinh tế-xã hội của từng địa phương.

Nguyên nhân của các trường hợp tự tử ở Tây Nguyên rất đa dạng nhưng được chính quyền địa phương xác định chủ yếu xuất phát từ mâu thuẫn gia đình với những lý do hết sức đơn giản và nhỏ nhặt. Nếu xét ở góc độ nguyên nhân sâu xa, hiện tượng tự tử bắt nguồn từ những đặc điểm tâm lý văn hóa tộc người và các yếu tố tác động từ điều kiện kinh tế-xã hội của vùng như: Thiếu hiểu biết, không có kỹ năng thích nghi và tự bảo vệ bản thân, lối sống thụ động, trông chờ ỷ lại, không có động lực phấn đấu. Tình trạng kinh tế nghèo nàn, thiếu thốn đi liền với những áp lực cuộc sống không được giải tỏa và sự biến đổi nhanh của xã hội kéo theo cú sốc tâm lý, văn hóa mà người DTTS Tây Nguyên khó thích nghi, biến đổi phù hợp với xu thế phát triển, từ đó dễ dẫn đến những hành động tiêu cực bột phát. Phong tục tập quán lạc hậu vẫn tồn tại trong nếp nghĩ của hầu hết các DTTS Tây Nguyên. Một số phong tục vô tình góp phần gia tăng tính trầm trọng của vấn nạn tự tử tại đây.

Ngoài những yếu tố thuộc về văn hóa và tâm lý tộc người, còn bị ảnh hưởng và tác động bởi các yếu tố khác như sự du nhập của đa dạng văn hóa, kinh tế-xã hội, tệ nạn uống rượu… Ngoài ra, các cơ quan chức năng ở địa phương chưa thật sự phát huy tốt vai trò của mình: Chẳng hạn như vai trò của quản lý thị trường khi để rượu giả, rượu kém chất lượng bán tràn lan; sự phối hợp chưa chặt chẽ, chưa hiệu quả trong tuyên truyền, vận động người dân ở những địa bàn trọng điểm mặc dù không thể phủ nhận chính quyền địa phương cũng đã có những nỗ lực nhất định nhằm giảm thiểu tình hình tự tử trong thời gian qua và một số nơi đã đạt được các kết quả nhất định.

Tình trạng tự tử xảy ra nhiều, ngày càng nghiêm trọng sẽ gây nên những tác động tiêu cực cho phát triển kinh tế-xã hội địa phương, không những thế còn ảnh hưởng tới tình hình an ninh-chính trị trên địa bàn. Để tránh những hệ lụy đáng tiếc, giảm thiểu, ngăn ngừa, phòng chống tự tử trong đồng bào DTTS Tây Nguyên cần được xem xét là một trong những ưu tiên giải quyết. Là một vấn đề nhạy cảm liên quan đến đặc điểm tâm lý tộc người, cần thiết phải vận dụng các biện pháp mềm mỏng, linh hoạt. Các giải pháp nên được tiến hành đồng bộ, tùy thuộc vào điều kiện thực tế của từng địa phương để áp dụng các giải pháp khuyến nghị phù hợp. Đây là một việc làm đòi hỏi thời gian, sự kiên trì và am hiểu văn hóa, con người ở từng địa bàn cụ thể bởi liên quan rất nhiều đến yếu tố nhận thức, văn hóa và tâm linh của đồng bào DTTS Tây Nguyên.

Nếu như tuyên truyền là giải pháp thường xuyên phải duy trì với các hình thức dễ tiếp thu, không ngừng đổi mới, phù hợp với đồng bào DTTS Tây Nguyên, thì giáo dục kỹ năng sống được xem là giải pháp mang tính lâu dài; song song với hàng loạt các biện pháp bổ trợ quan trọng khác trực tiếp ngăn chặn sự gia tăng của tình trạng tự tử như: kiểm soát chất lượng rượu, tình trạng uống rượu của bà con hoặc đẩy nhanh việc cấm bán các loại thuốc bảo vệ thực vật gây tử vong cao... sẽ góp phần đẩy lùi tình trạng tự tử tại Tây Nguyên. Nhưng để làm được tất cả những điều này, có thể nói vai trò của chính quyền địa phương là quan trọng và có tính chất quyết định đến sự thành công không chỉ riêng đối với tình trạng tự tử mà còn đối với các tệ nạn xã hội khác trên địa bàn. Với sự quan tâm, quyết liệt hành động của các tỉnh Tây Nguyên, chắc chắn tình trạng tự tự sẽ được thuyên giảm và tiến tới mất dần, góp phần quan trọng vào ổn định tình hình an ninh-trật tự xã hội và sự phát triển bền vững khu vực Tây Nguyên.

Nguyên nhân của các trường hợp tự tử ở Tây Nguyên rất đa dạng nhưng được chính quyền địa phương xác định chủ yếu xuất phát từ mâu thuẫn gia đình với những lý do hết sức đơn giản và nhỏ nhặt.

ThS. Nguyễn Thị Tư

Vụ trưởng Vụ Dân tộc thiểu số, Ủy ban Dân tộc