Người Đan Lan sinh sống ở hai bản Búng và Cò Phạt, với tổng số 237 hộ dân, gồm 984 nhân khẩu. Đến thời điểm hiện tại, do nằm trong vùng lõi VQG, vướng quy hoạch của VQG nên họ không được chia đất ở, đất sản xuất.

Qua các tài liệu mà chúng tôi tiếp cận, thì người Đan Lai đã sinh sống từ lâu trong vùng lõi Vườn quốc gia Pù Mát (VQG). Cụ thể, báo cáo số 64 ngày 30/5/2023 của UBND xã Môn Sơn về nguồn gốc các hộ tại bản Búng và bản Cò Phạt, đã khẳng định: Vùng đất này người dân đã sử dụng từ năm 1995, từ khi có quyết định giao đất cho VQG. Đất của các hộ sử dụng làm nhà ở nằm trong tổng thể đất của VQG, nhưng người dân ở tập trung thành làng, bản nằm tách biệt với phần diện tích có rừng của VQG đang quản lý.

Do nằm trong vùng lõi VQG, vướng quy hoạch của VQG nên người dân không được chia đất ở, đất sản xuất. Để mưu sinh, ngoài một phần là diện tích lúa nước, diện tích trồng ngô khai hoang và chăn nuôi trâu, bò; đồng bào Đan Lai đã phát sẻ rừng làm rẫy, thu hái lâm sản phụ, đánh bắt thủy sản trên dòng khe Khặng… 

Trưởng bản Cò Phạt xã Môn Sơn La Văn Tám cho biết: Cuộc sống người dân ở vùng lõi VQG rất khó khăn. Đời sống bà con chủ yếu là tự cung tự cấp bởi giao thông cách trở, sản phẩm làm ra khó tiêu thụ, do vậy 100% số hộ đều là hộ nghèo.

Trước thực tế này, để từng bước giúp người dân ổn định cuộc sống, sau khi tỉnh Nghệ An phát động phong trào hỗ trợ, xây dựng nhà ở cho hộ nghèo, hộ khó khăn về nhà ở; đã có nhiều tổ chức, cá nhân tự nguyện tham gia. Tại bản Búng và Cò Phạt, Bộ công an đã đồng ý hỗ trợ 72 căn nhà cho 72 hộ dân là hộ nghèo, hộ khó khăn về nhà ở.

Chủ trương nhân văn, ý nghĩa ngay lập tức nhận được sự ủng hộ, đồng tình của người dân và chính quyền địa phương. Trưởng bản Búng xã Môn Sơn (Con Cuông, Nghệ An) Lê Văn Chín tâm sự: Những hộ nghèo, khó khăn sẽ có nhà ở, đảm bảo theo quy định 3 cứng để từng bước ổn định cuộc sống. Bà con rất vui, chúng tôi cũng vui vì chủ trương này. Rất mong chủ trương sớm thành hiện thực để những hộ khó khăn có nhà ở yên tâm hơn trong mùa mưa bão.

Tuy nhiên, qua tìm hiểu được biết, việc thực hiện chủ trương này cũng đang gặp vướng mắc lớn, do người dân ở vùng lõi VQG chưa được giao đất, cấp GCNQSD đất. Thậm chí, việc triển khai các dự án thuộc Chương trình mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế-xã hội vùng đồng bào DTTS và miền núi giai đoạn 2021-2025 (Chương trình MTQG 1719), cũng gặp khó khăn trong quá trình thực hiện. Đối với các tiểu dự án, dự án của Chương trình liên quan đến hỗ trợ đất ở, nhà ở, đất sản xuất… thì người dân đều phải có nhà ở, đất ở và đã được cấp GCNQSD đất mới có cơ sở triển khai.

Ông Lương Viết Tùng Trưởng phòng dân tộc huyện Con Cuông chia sẻ thực hiện Dự án 1 và Dự án 9 của Chương trình MTQG 1719, vướng mắc nhất hiện nay, là đất vẫn thuộc sự quản lý của VQG. Do đó, địa phương không thể thực hiện được, bởi đó là đất của tổ chức chứ chưa phải của hộ gia đình cá nhân. Huyện cũng đã đề xuất lên UBND tỉnh phương án thu hồi đất để giao cho người dân lâu rồi mà chưa được. Chưa được giao đất và cấp GCNQSD đất nên các phần việc liên quan đến 2 dự án này khó mà thực hiện.

Thực ra, vấn đề giao đất để ổn định cuộc sống cho người dân Đan Lai ở vùng lõi VQG, đã từng được UBND huyện Con Cuông đề cập từ nhiều năm trước, chứ không phải đến thời điểm hiện nay, khi triển khai chủ trương của UBND tỉnh Nghệ An và Bộ Công an về xây dựng nhà ở cho hộ nghèo và hiện nay là thực hiện Chương trình MTQG 1719 gặp vướng mắc thì mới “nóng tay bắt lỗ tai”. Bởi, chỉ khi được giao đất và cấp GCNQSD đất thì công tác quản lý về đất đai mới trở nên dễ dàng, thuận tiện. Tuy nhiên, do thiếu kinh phí, do còn vướng mắc đất của VQG… nên “đành gác lại”.

Phải nhìn nhận thực tế rằng, để đảm bảo quyền lợi, đảm bảo vấn đề an sinh xã hội và tạo sinh kế bền vững lâu dài cho các hộ gia đình đồng bào dân tộc Đan Lai ở vùng lõi VQG… thì cần phải giao đất và cấp GCNQSD càng sớm càng tốt. 

Ông Đặng Văn Thân, Bí thư Đảng ủy xã Môn Sơn cho biết, chính quyền địa phương rất muốn người dân được cấp đất ở, đất sản xuất để ổn định cuộc sống. Người dân nơi đây cũng đều có chung nguyện vọng thiết tha đó. "Chúng tôi đã kiến nghị nhiều lần, và cũng rất mong muốn các cấp sớm có giải pháp để giải quyết dứt điểm tồn tại, vướng mắc này để người dân an cư. Khi đã được cấp đất, việc thực hiện các chính sách liên quan mới thực hiện dễ dàng, thuận lợi và người dân mới có cơ hội thụ hưởng".

Trong khi chờ đợi ý kiến từ UBND tỉnh và các đơn vị liên quan, người dân Đan Lai vùng lõi VQG vẫn phải tiếp tục đối mặt với cuộc sống khó khăn, đói nghèo bủa vây, khó đảm bảo quyền lợi và an sinh xã hội…