Đền Mẫu Thác Bà tọa lạc trên núi Hoàng Thi, dựa lưng vào núi với thế bao quát đất trời. Từ sân đền nhìn xuống có thể ngắm toàn cảnh Nhà máy Thủy điện Thác Bà - đứa con đầu lòng của ngành Điện lực miền Bắc Việt Nam.

Theo truyền thuyết, vào đời vua Hùng Vương thứ 18, có nàng công chúa tên gọi là Minh Đạt được vua cha cắt cử trông coi vùng Trôi Thủy, tức vùng sông Chảy ngày nay, để dạy dân khai hoang, trồng lúa dệt vải, phát triển nghề chài lưới đánh bắt cá tôm, trồng cây gây rừng để hình thành nên châu Thu Vật, Phủ Bình.

Khi bà mất, để tưởng nhớ ơn, công lao, nhân dân đã lập Đền thờ Mẫu ngay trên ngọn thác tại xã Đạo Ngạn, nay là thị trấn Thác Bà, tôn bà là Thánh Mẫu. Hằng năm, Thánh Mẫu thường hiển linh tạo phúc làm cho mưa thuận gió hòa, mùa màng tốt tươi, đời sống ấm no, hạnh phúc.

Truyền thuyết còn kể lại rằng, dưới thời nhà Trần, Chiêu Văn Vương Trần Nhật Duật trong một lần xuất quân đánh quân Nguyên Mông xâm lược, khi qua đền, ông và nghĩa quân đã vào đền kính bái và được Thánh Mẫu giúp đỡ dẹp yên giặc thù. Khi đoàn quân thắng trận trở về, Chiêu Văn Vương đã ban tặng đền là "Mỹ Tự Thác Bà tối linh từ".

Dưới các triều đại vua, đền đã được ban 6 sắc phong. Từ đó đã trở thành thông lệ, cứ đến ngày mùng 9 tháng Giêng, ngày rằm tháng 4, ngày 17/7 và rằm tháng Chạp là ngày lễ tri ân Thánh Mẫu. Trong đó, mùng 9 tháng Giêng là ngày lễ hội chính để trăm họ tụ họp, mở hội rước Mẫu, dâng lên Thánh Mẫu lễ vật để tỏ lòng tôn kính và cầu Thánh Mẫu phù hộ độ trì cho quốc thái dân an, mưa thuận gió hòa, mùa màng tốt tươi, nhà nhà no đủ.

Lễ dâng hương vẫn được tổ chức trang nghiêm với những nghi thức truyền thống là rước lễ vật gồm: Chè kho, bánh, hoa quả, rước cá từ hồ Thác Bà và nghi lễ hóa chúc văn.

Sau phần tế lễ, Ban tổ chức, các đồng chí lãnh đạo huyện, chính quyền địa phương cùng bà con nhân dân và du khách thập phương đã dâng hương tỏ lòng thành kính, cầu một năm mưa thuận gió hòa, quốc thái dân an.

Lễ đền Mẫu Thác Bà không chỉ là nét văn hóa tâm linh mà còn giáo dục đạo lý "uống nước nhớ nguồn", khơi dậy lòng tự hào và tôn vinh giá trị tinh hoa dân tộc cho thế hệ trẻ./.