Vắng vẻ đồi Tỷ

Khu đồi Tỷ được biết đến với nhiều viên đá quý và vụ sập hầm làm hàng chục người bị vùi chết. Qua nhiều đợt khai thác của người dân và doanh nghiệp, bây giờ khu đồi Tỷ đã biến thành cái hồ sâu. Khoảng năm 1992, sau khi tình hình yên ổn, UBND tỉnh Nghệ An đã cấp phép cho doanh nghiệp vào quản lý và khai thác đá đỏ ở khu vực này. Sau đó, mỏ đá này được chuyển giao cho Công ty Đá quý và vàng Nghệ An. Năm 2003, doanh nghiệp này sáp nhập vào Công ty CP Đá quý và vàng Hà Nội, được cấp phép khai thác đá quý tại khu mỏ đồi Tỷ, thời hạn từ năm 2010 - 2016.

Sau khi hết hạn khai thác, doanh nghiệp này tiếp tục xin gia hạn. 4 năm qua, hoạt động khai thác ở đây đã dừng lại, nhưng vùng đất này vẫn đang do doanh nghiệp nói trên quản lý. Một cán bộ quản lý ở khu mỏ cho biết, qua thăm dò, trữ lượng đá đỏ ở vùng này vẫn còn nhiều, doanh nghiệp đang chờ cơ quan chức năng đồng thuận về cách tính thuế đá quý để được gia hạn khai thác tiếp.

Trong khi đó, tại đồi Triệu cách đó chừng 3 km, khu đất rộng 8 ha đã được giao cho một doanh nghiệp làm trang trại nuôi bò. Ông Kim Văn Duyên, Bí thư Đảng ủy xã Châu Bình cho biết, vùng thăm dò, quy hoạch đá đỏ trước đây rộng 27 km2, gồm 9 km chạy dọc theo Quốc lộ 48 và chiều rộng dài 3 km tính từ tuyến đường này. Tuy nhiên, đến nay, chỉ còn khu vực đồi Tỷ có doanh nghiệp xin cấp phép khai thác, còn lại đất đã được giao cho người dân trồng rừng.

Người dân Châu Bình thỉnh thoảng vẫn gặp may mắn hy hữu khi tình cờ nhặt được đá quý. Năm 2017, anh H.V.Q. cùng vợ lên đồi Cỏ May chặt củi. Khi anh Q. đang vác củi chất lên xe để chở về nhà thì bị trượt chân, ngã. Đứng dậy, Anh Q. giật mình khi nhìn thấy 1 viên đá có màu rất đẹp nằm bên cạnh chân mình và phát hiện ra đó là hòn đá đỏ. Vợ chồng anh Q. sung sướng mang đá về nhà, tin vui này loang ra cả bản. Ngay tối hôm đó, một số người đến hỏi mua, ban đầu họ trả giá 200 triệu đồng nhưng sau đó, anh đã bán được hơn 1 tỷ đồng.

Mong có đất để làm ăn

Ông Kim Văn Duyên, Bí Đảng ủy xã Châu Bình cho biết, sau khi cơn lốc tìm kiếm đá đỏ đi qua, Châu Bình nghèo vẫn hoàn nghèo. Người dân gần như không được hưởng lợi gì ở mỏ đá quý này. Đúng hơn là, một số ít người có trúng đá đỏ, nhưng của thiên lại trả địa. Châu Bình hiện có hơn 10.000 người, trong đó khoảng một nửa là người từ các huyện dưới xuôi đi kinh tế mới, đến làm công nhân lâm trường từ những năm 1960, vẫn sống trong khó khăn. 

Anh Lô Văn Giang ở bản Lầu 1, xã Châu Bình cho biết, vợ chồng anh đã cưới nhau gần chục năm, nhưng đến nay vẫn không có tấc đất nào để làm ăn. Không có việc làm, cả hai vợ chồng gửi con cho bố mẹ trông rồi ra Hải Phòng làm công nhân. Tuy nhiên, 2 năm nay, do dịch Covid-19, nên công việc cũng thất thường. 

Bà Lê Thị Xuân, một người hàng xóm của anh Giang cũng cho biết, gia đình bà cũng không có tấc đất nào để làm ăn, 2 người con lập gia đình cũng phải đi tha phương làm thuê kiếm sống. Bà Xuân thở dài, nói trước đây, trong rừng còn măng, đi hái bán cũng kiếm được gạo ăn. Nay măng cũng chẳng còn nữa, vì rừng đã bị phát để trồng keo, nên người dân không còn biết bấu víu vào đâu.

Xã Châu Bình có hơn 13.000 ha đất tự nhiên, trong đó đất lâm nghiệp chiếm đến 92%, nhưng rất nhiều người dân Châu Bình vẫn không có đất để mưu sinh. Ông Lô Mạnh Đường, Trưởng bản Lầu 1, cho biết đất do Lâm trường Cô Ba quản lý từ hàng chục năm nay, nên người dân không còn đất để sản xuất. Gia đình ông Đường cũng không có tấc đất rừng nào để trồng cây.

 Theo ông Đường, bản Lầu 1 có 151 hộ dân, nhưng chỉ có 42 hộ có đất rừng, mỗi hộ cũng chỉ khoảng 1 ha, trong khi đất lúa cũng rất ít, không thể đủ gạo ăn. Tại bản Lầu 2, ông Nguyễn Bá Hải, Trưởng bản này cho biết, bản có 204 hộ dân nhưng chỉ có 13 hộ có 24 ha đất được giao để sản xuất. Không có đất, người dân phải tha phương cầu thực, chạy vạy, làm thuê để kiếm sống.

Năm 2013, hàng trăm người dân ở Châu Bình đã kéo vào các khu rừng của Lâm trường Cô Ba quản lý để chặt phá cây, giành đất sản xuất. UBND tỉnh Nghệ An sau đó, đã phải ra quyết định thu hồi 1.135 ha đất lâm nghiệp của lâm trường để giao cho người dân. Thế nhưng, phần lớn diện tích này là rừng tự nhiên khoanh nuôi, không được phá để trồng keo, số còn lại nằm trong đất của dân. 

Ông Nguyễn Bá Hải, Trưởng bản Lầu 2 cho biết, lúc đó, bản Lầu 2 được giao 17 ha đất lâm nghiệp trên giấy tờ, nhưng ra thực địa đo đạc chỉ được hơn 9 ha, trong đó phần lớn là đất ở của nhiều hộ dân đã ở từ năm 1979, nên không thể giao đất cho các hộ khác để sản xuất.

Năm 2017, Lâm trường Cô Ba tiếp tục giao hơn 300 ha đất, trong đó một phần đất người dân đã định cư, nên không thể chia cho dân sản xuất. Phần đất tốt để sản xuất lâm trường đang trồng keo, chưa đến kỳ khai thác nên vẫn phải đợi. Lâm trường Cô Ba hiện quản lý 5.000 ha đất rừng, trong đó có 1.100 ha rừng trồng keo và cao su. Theo lộ trình của UBND tỉnh Nghệ An, đến năm 2023, lâm trường phải trả 900 ha đất cho xã để chia cho dân. “Chúng tôi đang mong đến ngày đó”, ông Hải nói.

Theo ông Kim Văn Duyên, Bí Đảng ủy xã Châu Bình, xã được huyện giao mục tiêu về đích Nông thôn mới vào năm 2025, nhưng lộ trình này đang rất khó khăn vì nội lực của xã rất yếu. Khó khăn nhất hiện nay là đất sản xuất làm ăn của dân quá ít, nên phải tha hương làm thuê kiếm sống. "Và điều mong mỏi nhất của cán bộ và người dân Châu Bình, là sớm được bàn giao diện tích đất rừng từ lâm trường về cho người dân, để dân có phương tiện làm ăn, sinh sống", ông Duyên nói