Analytic
Thứ Sáu, ngày 23 tháng 08 năm 2019, 09:25:27
CHƯƠNG TRÌNH MỤC TIÊU QUỐC GIA PHÁT TRIỂN KINH TẾ - XÃ HỘI
VÙNG ĐỒNG BÀO DÂN TỘC THIỂU SỐ VÀ MIỀN NÚI
GIAI ĐOẠN 2021 - 2030

Chương trình mục tiêu quốc gia Phát triển Kinh tế - Xã hội vùng Đồng bào DTTS và Miền núi

Níu giữ điệu Hari của người Raglay

Lâm Tấn Bình - 16:16, 09/10/2024

Trong kho tàng văn hoá dân gian của dân tộc Raglay ở Bình Thuận, loại hình nghệ thuật dân ca, dân vũ rất phong phú và đa dạng, trong đó độc đáo nhất là nghệ thuật diễn xướng hát ngâm Hari vẫn được đồng bào lưu truyền đến ngày nay.

Nghệ nhân Đào Thị Phân truyền dạy hát ngâm Hari tại nhà cho thế hệ.
Nghệ nhân Đào Thị Phân truyền dạy hát ngâm Hari tại nhà cho thế hệ trẻ

Trong sinh hoạt văn hoá dân gian, thông qua lao động, người Raglay luôn mượn nghệ thuật hát ngâm Hari để bày tỏ cảm xúc, lời tự tình của mình để gửi gắm tâm tư, chia sẻ với người nghe. Tiêu biểu như làn điệu Masuh (kể về thần thoại), làn điệu Kalin (kể về chiến tranh) làn điệu Cei Pabaiy (Chuyện tình chàng Dê), làn điệu Mik nai (đức hạnh và vẻ đẹp của người phụ nữ), làn điệu Dam Dara (tình yêu đôi lứa), làn điệu Aluer Anak (vui đùa ru con) làn điệu Rambah (than thân), làn điệu Jalaow Jalai (thế thái nhân tình)…

Từ giai đoạn thập niên 1980 trở về trước, có rất nhiều nghệ nhân lớn tuổi ở các làng Raglay tỉnh Bình Thuận thông thạo những làn điệu hát ngâm này. Vào các dịp Lễ cúng lúa mẹ đầu năm hay lễ cưới hỏi, giữa hai bên họ hàng thông gia thường xuyên tụ họp cùng nhau để ngâm hát Hari. Trong đó có nghệ nhân Đào Thị Phân ở xã Phan Lâm, huyện Bắc Bình là thế hệ kế thừa nắm giữ được các làn điệu Hari qua cảm xúc truyền miệng của những nghệ nhân đi trước và có giọng ngâm rất đặc sắc.

Trước đây, khi có dịp trở lại xã Phan Lâm vào ngày hội Tết Đầu lúa (Mbeng Akaok Padai), tôi tranh thủ đến thăm nghệ nhân Đào Thị Phân ở thôn I, xã Phan Lâm để xin ghi âm làn điệu Hari Cei Pabaiy (Chàng Dê). Khi nghệ nhân Đào Thị Phân cất lên giọng ngâm, nhiều người dân đi ngoài đường đều dừng chân lại để lắng nghe, các em nhỏ chạy ùa vào để được xem bà diễn xướng.

Nghệ nhân Đào Thị Phân chia sẻ: “Tôi học ngâm Hari từ giọng ngâm của cha mẹ, lâu dần nó thấm vào đầu nên tôi đã nhớ hết các làn điệu Hari của ông bà để lại”.

Hari có nghĩa là “rung cảm” là một loại hình sáng tạo nghệ thuật hát ngâm, hát kể và hát nói ngẫu hứng truyền miệng của đồng bào Raglay gắn với sinh hoạt văn hoá cộng đồng hoặc lao động trên nương rẫy.


Đồng bào Raglay trước đây không có chữ viết, những người lớn tuổi không có điều kiện để học chữ phổ thông nên hầu hết các làn điệu dân ca và lễ nghi chỉ qua truyền miệng và cảm âm là chính. Do vậy, các nghệ nhân phải thật sự đam mê và có năng khiếu đặc biệt mới dễ tiếp thu.

Chính từ khả năng đặc biệt của nghệ nhân Đào Thị Phân về loại hình hát ngâm Hari, nên hằng năm, Phòng Văn hóa huyện Bắc Bình đều mời bà lên biểu diễn phục vụ công chúng trong Ngày hội Văn hoá Thể thao 4 xã miền núi của huyện. Từ đây, hát ngâm Hari được chọn đưa vào chương trình văn nghệ dân gian của ngày hội miền núi, là một loại hình nghệ thuật dự thi của các đơn vị kể từ năm 2000 để làm động lực kích thích lực lượng nghệ nhân tham gia và trao truyền lại cho thế hệ sau, góp phần bảo tồn và phát huy.

 Đồng bài Raglay và Cơ Ho tham gia Ngày hội Văn hóa Thể thao 4 xã miền núi của huyện Bắc Bình.
Đồng bài Raglay và Cơ Ho tham gia Ngày hội Văn hóa Thể thao 4 xã miền núi của huyện Bắc Bình

Tuy nhiên, phong trào hát ngâm Hari được khơi dậy trong chương trình ngày hội chỉ được 5 năm, đến nay lại bị thất truyền do không đủ số nghệ nhân để tổ chức hội thi. Nguyên nhân một số nghệ nhân lớn tuổi nắm giữ loại hình Hari này đã mất đi mà chưa kịp trao truyền cho giới trẻ. Hiện nay, trong 4 xã miền núi huyện Bắc Bình, chỉ còn lại xã Phan Lâm còn cố gắng duy trì phong trào hát ngâm Hari trong dịp lễ tục của các tộc họ tại địa phương, đó cũng nhờ công vận động giáo dục và trực tiếp trao truyền tại nhà của nghệ nhân Đào Thị Phân.

Bằng ý thức, trách nhiệm của một người tâm huyết với văn hóa dân tộc, thời gian qua, bà Đào Thị Phân đã chủ động cùng cán bộ Hội Phụ nữ xã đi vận động chị em trong làng sắp xếp thời gian để học hát ngâm Hari. Nhờ vậy, bà đã trao truyền nghệ thuật hát ngâm cho 10 chị em trong làng. Đặc biệt là có học viên Đào Thị Tha, cháu ruột của bà Phân là một nghệ nhân trẻ tài năng, từng đạt giải cao trong hội thi hát ngâm của huyện Bắc Bình. Việc làm của nghệ nhân Đào Thị Phân đã góp phần giữ gìn và phát huy bản sắc văn hoá truyền thống của dân tộc Raglay.

Đội văn nghệ xã Phan Điền biểu diễn tiết mục dân vũ tại Ngày hội Ngày hội Văn hóa Thể thao 4 xã miền núi của huyện Bắc Bình.
Đội văn nghệ xã Phan Điền biểu diễn tiết mục dân vũ tại Ngày hội Ngày hội Văn hóa Thể thao 4 xã miền núi của huyện Bắc Bình

Tuy nhiên, để nghệ thuật hát ngâm Hari thực sự hồi sinh tại các buôn làng đồng bào Raglay, các ngành chức năng cùng cấp uỷ đảng, chính quyền địa phương cần kịp thời quan tâm, có chính sách đãi ngộ cho các nghệ nhân tâm huyết để họ có điều kiện tiếp tục cống hiến, trao truyền di sản hát ngâm Hari cho thế hệ trẻ.

Tin cùng chuyên mục
Tăng cường nâng cao năng lực cho người dân vùng DTTS và miền núi Nghệ An

Tăng cường nâng cao năng lực cho người dân vùng DTTS và miền núi Nghệ An

Nhằm thúc đẩy đồng bào các DTTS phát triển toàn diện trên các lĩnh vực đời sống, kinh tế, xã hội, trong nhiều năm qua, việc nâng cao kiến thức, trình độ, năng lực… cho người dân vùng đồng bào DTTS và miền núi Nghệ An được các cấp, các ngành trong tỉnh rất quan tâm. Đặc biệt, từ khi triển khai Chương trình MTQG phát triển kinh tế -xã hội vùng đồng bào DTTS và miền núi giai đoạn I: từ năm 2021-2025 (Chương trình MTQG 1719) nội dung này càng được thực hiện bài bản, quyết liệt hơn nhờ nguồn lực đầu tư, hỗ trợ của Chương trình.