Analytic
Báo Dân tộc và Phát triẻn
Chuyên trang

Chương trình MTQG phát triển Kinh tế - Xã hội
vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi
giai đoạn 2021-2030

Tín ngưỡng thờ cúng chủ đất của người Pa Cô

Nguyệt Anh - 11:08, 10/05/2022

Trong quan niệm của người Pa Cô (thuộc dân Tà Ôi) ở miền Tây Quảng Trị, thế giới xung quanh có vô số vị thần ngự trị, cai quản với những quyền năng tối cao. Cuộc sống của bản làng luôn được bảo trợ hay bị trừng phạt bởi các vị thần. Tín ngưỡng thờ cúng chủ đất - giàng Knée của người Pa Cô phần nào phản ánh tập tục này.

Trong tất cả các nghi lễ liên quan mang tính cộng đồng, thần Knée luôn được người Pa Cô xướng danh đầu tiên. Thời gian cúng thần cố định hàng năm và khoảng 10 năm cúng lớn 1 lần. Tuy nhiên, tùy vào điều kiện và những khi trong làng xảy ra các sự việc bất thường thì dân làng có thể tổ chức lễ cúng đột xuất.
Trong các nghi lễ của người Pa Cô, già làng có vai trò quan trong nhất và thường giữ vai trò chủ lễ (Ảnh minh họa)

Knée có nơi gọi là Tang kin, Kniah là vị thần - chủ của vùng đất nơi bản làng người Pa Cô sinh sống. Vị thần này có tầm ảnh hưởng rất lớn đối với đời sống tâm linh của đồng bào. Mọi điều phúc hay họa đều do vị thần này quyết định, tùy thuộc vào lòng thành kính của mỗi thành viên trong bản làng.

Ở mỗi làng bản người Pa Cô đều dành một ra một khu rừng để thờ giàng Knée. Đây là khu rừng thiêng, cạnh nguồn nước và luật tục bản làng ngăn cấm tuyệt đối mọi hành vi xâm phạm (chặt cây, khai thác gỗ, săn bắn...) làm kinh động đến thần. Trong khu rừng này, giàng Knée của mỗi làng có những vật biểu trưng khác nhau, có làng thờ Knée là một cái chai, có làng thờ tảng đá to hoặc gốc cây cổ thụ... Mặc dù vật thờ có khác nhau nhưng khi nhắc đến giàng Knée đều biểu hiện sự tôn kính và có niềm tin tuyệt đối vào vị thần này. Người được bà con dân bản trao trách nhiệm thông linh với giàng Knée là già làng.

Đồng bào Pa Cô trong ngày hội làng (Ảnh minh họa)
Đồng bào Pa Cô trong ngày hội làng (Ảnh minh họa)

Trong tất cả các nghi lễ liên quan mang tính cộng đồng, thần Knée luôn được người Pa Cô xướng danh đầu tiên. Thời gian cúng thần cố định hàng năm và khoảng 10 năm cúng lớn 1 lần. Tuy nhiên, tùy vào điều kiện và những khi trong làng xảy ra các sự việc bất thường thì dân làng có thể tổ chức lễ cúng đột xuất.

Trước khi tiến hành các nghi lễ cúng Knée khoảng 1 tuần, già làng sẽ mời các trưởng họ họp bàn chọn ngày làm lễ và thông báo chuẩn bị các lễ vật. Thông thường, nếu những năm nào xảy ra các sự kiện lớn như Lễ A riêu ping, mất mùa, thiên tai hoặc có nhiều người chết đột tử thì lễ vật của làng phải các con vật hiến sinh như trâu, heo, dê, gà... Còn những năm cúng bình thường thì có lễ vật heo hoặc dê. Ngoài ra, mỗi dòng họ sẽ chuẩn bị một mâm lễ vật khác. Toàn bộ lễ vật của làng và các dòng họ sẽ được đặt ngay tại sân làng để tiến hành lễ.

Đối với năm làm lễ lớn, lễ vật hiến sinh là trâu thì người đứng đầu dòng họ được phân công sẽ đại diện dân làng đi rước thần Knée về dự lễ. Trong quy ước của người Pa Cô, việc rước giàng Knée sẽ do dòng họ lớn thứ hai trong làng đảm nhiệm. Khi đi đem theo lễ vật là một con gà trống và một mâm cơm. Khi đến nơi trú ngụ của thần Knée, gà sẽ được cắt tiết dâng lên, báo với giàng và mời giàng về dự lễ.

Vui hội (Ảnh minh họa)
Vui hội (Ảnh minh họa)

Để kiểm chứng cho sự đồng ý của thần, người trưởng họ sẽ dùng 2 thanh tre tung lên, nếu cả hai thanh tre đều ngửa có nghĩa là thần đồng ý. Thần sẽ nhập hồn vào người này, lúc này chiêng, trống, thanh la nổi lên những âm thanh này vẫn vang lên suốc dọc đường dẫn về bản.

Về đến cổng làng, bà con chuẩn bị sẵn một bát nước ớt cho trưởng họ uống. Nếu uống xong bát nước ớt mà trưởng họ vẫn bình thường chứng tỏ thần Knée đã nhập vào ông, cả làng sẽ rước thần vào làng dự lễ.

Nghi lễ bắt đầu diễn ra, thông qua các lễ vật dâng cúng thần linh, già làng tạ ơn thần Knée đã bảo trợ cho cuộc sống dân làng được bình yên, chống lại mọi tai ương, dịch bệnh... Sau khi kết thúc nghi thức dâng lễ vật và nhận được sự đồng ý của các thần linh, thần Knée được mời trở lại nơi trú ngụ và kết thúc lễ.

Người Pa Cô có niềm tin tuyệt đối vào giàng Knée, nếu có ai xâm phạm đến khu vực ngự trị của thần Knée mà bị phát hiện thì người đó phải tạ lỗi với thần. Mọi lễ vật dâng cúng do người bị phạt phải tự lo. Hoặc nếu trong bản xảy ra nhiều điều không may thì toàn thể dân làng góp lễ vật để tiến hành nghi lễ trên vùng đất thiêng nơi trú ngụ của thần.

Thế hệ trẻ người Pa cô hôm nay
Thế hệ trẻ người Pa cô hôm nay

Tại đây, dân bản dựng lên ngôi miếu nhỏ để đặt các lễ vật xin làm lễ. Khi lễ vật được dâng lên, già làng tung hai thanh tre, nếu cả hai thanh tre đều ngửa thì có nghĩa là thần đã đồng ý. Nghi lễ cũng được diễn ra như cúng tại làng nhằm tạ lỗi với thần linh vì đã làm kinh động đến thần.

Có một điều đặc biệt là tất cả những lễ vật dâng cúng giàng Knée thì đều phải được dân làng ăn hết tại chỗ, tuyệt đối không được đưa về làng. Trường hợp không thụ lộc hết, muốn mang về thì già làng phải tung a séo để xin phép thần Knée, nếu thần đồng ý thì mới được mang lộc về.

Tín ngưỡng thờ chủ đất của người Pa Cô là một nghi lễ nông nghiệp, chứa đựng nhiều  nét đẹp văn hóa truyền thống của đồng bào DTTS ở Quảng Trị. 

Tin cùng chuyên mục
Kiến trúc di sản nhà rường Huế trong dòng chảy hiện đại

Kiến trúc di sản nhà rường Huế trong dòng chảy hiện đại

Trong kiến trúc xây dựng xưa cũ, nhà rường Huế là một phần quan trọng, độc đáo của văn hóa Huế. Trong dòng chảy hiện đại, kiến trúc di sản nhà rường Huế với tuổi đời gần 400 năm đã xuất hiện những xu thế tích cực, phù hợp với mục đích và công năng sử dụng mới.