Thủy điện xả lũ, dân lo

9 giờ sáng ngày 16/10, Nhà máy Thủy điện Hố Hô (giáp ranh hai tỉnh Quảng Bình và Hà Tĩnh) sẽ điều tiết nước qua xả tràn để hạ dần mực nước trong lòng hồ với lưu lượng 100-300m3/s và dự kiến có thể tăng lên 300-1.500m3/s tùy lưu lượng nước về hồ.

Từ ngày 16-18/10, các nhà máy thủy điện bản Ang, khe Bố huyện Tương Dương, Chi Khê huyện Con Cuông (Nghệ An) trên lưu vực sông Cả đều đã phát thông báo xả lũ để đảm bảo an toàn hồ chứa. Lưu lượng nước xả lũ ở các thủy điện này lần lượt là 200-500m3/s, 500-1000m3/s, 500-800m3/s và có thể tiếp tục tăng thêm.

Theo thông tin chúng tôi có được, đến 10 giờ sáng 18/10, hiện các hồ chứa thủy điện lưu vực các sông Hương như Hương Điện, Bình Điền, Tả Trạch, A Lưới; sông Vu Gia – Thu Bồn như A Vương, Đắk Mi 4, sông Bung, sông Tranh 2 đều đang phải mở cửa xả lũ để đưa mực nước về đón lũ.

Mưa lớn và kéo dài như hiện nay, có thể sẽ có thêm các nhà máy thủy điện khác ở khu vực miền Trung phát thông báo xả lũ.

Nhìn từ thực tế việc xả lũ của các nhà máy thủy điện trong những năm gần đây khiến chúng ta lo ngại. Năm 2018, một số nhà máy thủy điện tại Nghệ An xả lũ đã khiến nhiều vùng dân cư bị ngập nước, sạt lở đường giao thông, trôi cầu cống, sạt lở đất đá, trôi nhà dân… Sau sự cố ấy, lãnh đạo tỉnh Nghệ An đã thực tế kiểm tra và các nhà máy thủy điện đã phải bồi thường, hỗ trợ cho những hộ dân thiệt hại để ổn định cuộc sống và sản xuất. Tiếp đến, tháng 5/2019, thủy điện Nậm Nơn ở Tương Dương (Nghệ An) xả lũ đã làm một người dân tại xã Xá Lương bị chết đuối.

Mới đây, trong những ngày từ 9-12/10, các hồ Hương Điền, A Lưới, Bình Điền, Tả Trạch, Sông Bung 2; Sông Bung 4; A Vương; Sông Tranh 2 và Đắc Mi 4 xả lũ cùng với mưa lớn đã là khiến nhiều khu vực tại Huế, Quảng Nam ngập nặng.

Mưa lớn cùng với việc hồ chứa thủy điện xả lũ đã làm gia tăng thêm tình hình ngập úng tại các địa phương ở miền Trung. Ông Lương Đình Việt, phó chủ tịch UBND huyện Con Cuông (Nghệ An) cho biết: Chúng tôi lo nhất là vùng dân cư thấp ven sông, khe suối dễ bị ngập úng. Thực tế thì quá trình xả lũ của nhiều nhà máy thủy điện phía trên đã khiến nhiều diện tích sản xuất, công trình dân sinh, nhà cửa bị ngập hoặc ảnh hưởng. Theo ông Việt, sau khi nhận được thông báo các nhà máy thủy điện xả lũ, huyện đã chỉ đạo các địa phương thông báo ngay đến tận từng người dân về thời điểm, thời lượng xả lũ; đồng thời cắt cử cán bộ trực, theo dõi mực nước để có phương án kịp thời.

Không phải thủy điện nào cũng có chức năng chống lũ

Hiện nay các hồ chứa thủy điện đều có quy trình vận hành hồ chứa. Đối với hồ có dung tích 1 triệu m3 trở lên, nhà máy có công suất 30 MW trở lên do Bộ Công Thương phê duyệt quy trình vận hành. Những hồ đập nhỏ hơn thì do các Sở Công Thương thực hiện.

Trong quá trình điều hành, xả lũ hoặc điều tiết lũ, Chủ tịch UBND tỉnh sẽ quyết định việc đóng hay mở, xả bao nhiêu, lưu lượng như thế nào. Ban Chỉ đạo Trung ương về phòng chống thiên tai quyết định vận hành đối với hồ chứa Hòa Bình, Sơn La, Lai Châu, Tuyên Quang.

Thực tế hiện nay, không phải hồ thủy điện nào cũng có chức năng cắt, giảm, làm chậm lũ; nhất là khu vực miền Trung. Do địa hình sông suối dốc, ngắn, nước chảy thẳng ra biển, nên chủ yếu những nhà máy thủy điện ở miền Trung tận dụng chiều cao của nước để phát điện, chứ không có dung tích phòng lũ. Với nhà máy không có chức năng chống lũ thì toàn bộ lũ tự nhiên được chảy qua đập tràn hoặc những van cung. Nước lũ tự nhiên về bao nhiêu thì sẽ trả về dòng sông bấy nhiêu.

Rõ ràng, nếu quá trình vận hành xả lũ của các nhà máy thủy điện ở miền Trung nói riêng, cả nước nói chung không được kiểm soát chặt chẽ thì hậu quả là khó đo đếm. Chủ tịch UBND tỉnh Quảng Nam Lê Trí Thanh đã yêu cầu: việc vận hành xả lũ các hồ chứa phải bảo đảm không gây dòng chảy đột biến, bất thường đe dọa trực tiếp đến tính mạng và tài sản của người dân ở khu vực ven sông của hạ du hồ chứa.