Gìn giữ sắc màu thổ cẩm Xơ Đăng

Bên khung dệt bằng tre nứa, đôi tay bà Y Khen đang thoăn thoắt, mềm mại luồn thoi dệt thổ cẩm. Bà Y Khen học nghề dệt thổ cẩm từ mẹ và bà ngoại từ khi mới 15 tuổi, đến nay bà đã có trên 40 năm gắn bó với khung dệt. Ở thôn Đắk Niêng, nhiều phụ nữ Xơ Đăng yêu nghề dệt thổ cẩm như yêu nhà Rông, bến nước. Bà Y Khen yêu vẻ đẹp khỏe khoắn của những người đàn ông, những phụ nữ Xơ Đăng khi khoác lên mình bộ trang phục thổ cẩm truyền thống, phiêu bồng với màn diễn tấu cồng chiêng hay uyển chuyển với vòng xoang bên bếp lửa bập bùng mỗi mùa lễ hội.

Đối với người Xơ Đăng, nếu như đan lát, rèn sắt là nhiệm vụ của đàn ông thì dệt thổ cẩm là công việc của phụ nữ để phục vụ nhu cầu ăn mặc hằng ngày trong gia đình. Để có những tấm vải thổ cẩm đẹp với đường nét, hoa văn độc đáo là cả một quá trình lao động sáng tạo, công phu. Để tạo màu sắc cho sợi chỉ, đồng bào dùng các loại củ, lá, quả của cây rừng để ngâm, nhuộm. Màu sắc chủ đạo là đen, xanh, đỏ, vàng,… trên nền đen chàm. Qua bàn tay khéo léo của nghệ nhân, mỗi tấm thổ cẩm như một tác phẩm nghệ thuật giàu hình tượng, biểu cảm. Những nữ nghệ nhân ở Măng Bút đã truyền hơi thở cuộc sống vào từng hoa văn, từng đường dệt, màu sắc, thổi vào đó cái hồn mang yếu tố tâm linh, huyền bí và cả ước muốn, sức sống của cộng đồng. Đặc biệt, hoa văn dệt và cách phối màu trên vải thổ cẩm của đồng bào nơi đây vẫn còn giữ được nguyên vẹn nét truyền thống, không bị pha tạp.

Trong xu thế hội nhập hiện nay, những phụ nữ ở Măng Bút cũng đã sáng tạo ra những tấm thổ cẩm với hoa văn cách điệu để ứng dụng cho ngành thời trang và các sản phẩm phục vụ nhu cầu của người dân cũng như khách du lịch quốc tế, đó là khăn choàng cổ, áo, chăn đắp, khố, túi xách... Các sản phẩm này được bán với giá thành không quá cao. Ví dụ như 1 tấm choàng có giá khoảng 400 nghìn đồng; túi xách tay 300 nghìn đồng/chiếc; áo váy nữ khoảng 1 triệu đồng/bộ; áo nam khoảng 300 - 400 nghìn đồng/chiếc…

Niềm hy vọng mới

Trong những năm qua, các cấp ủy đảng, chính quyền, mặt trận và các đoàn thể trong huyện Kon Plông luôn quan tâm, có nhiều giải pháp động viên các nghệ nhân và người dân khôi phục, giữ gìn, phát triển các nghề truyền thống theo Dự án 6 - Chương trình MTQG phát triển kinh tế- xã hội vùng đồng bào DTTS và miền núi giai đoạn 2021-2030 (Chương trình MTQG 1719). Huyện Kon Plông xác định trên địa bàn huyện cần khôi phục và bảo tồn 7 nghề truyền thống gồm: Nghề dệt thổ cẩm, đan lát, nghề rèn, nghề chế tác nỏ, nghề làm rượu ghè, nghề tạc tượng, nghề chế tác nhạc cụ âm nhạc truyền thống. Trong đó đẩy mạnh việc phát triển 3 nghề: dệt thổ cẩm, đan lát và làm rượu ghè.

Ngày 14/5/2024, tại thôn Đăk Lanh, xã Măng Bút đã ra mắt mô hình “Nhóm phụ nữ dệt thổ cẩm” với 11 phụ nữ Xơ Đăng trên địa bàn tham gia. Đây là mô hình do Hội Liên hiệp Phụ nữ huyện Kon Plông phối hợp với UBND xã Măng Bút tổ chức nhằm giải quyết việc làm tại chỗ, tăng thu nhập cho phụ nữ DTTS, đồng thời gìn giữ, lưu truyền nghề dệt thổ cẩm của dân tộc Xơ Đăng. Tổng kinh phí thực hiện mô hình là 103 triệu đồng, trong đó 63 triệu đồng để làm khung dệt, mua chỉ màu và mở các lớp tập huấn truyền dạy nghề dệt, 50 triệu đồng do các thành viên nhóm dệt đối ứng để tu sửa mở rộng diện tích nhà ở, bố trí khu vực ngồi dệt vải.

Chị Ngô Thị Na, Chủ tịch Hội LHPN huyện Kon Plông cho hay, mục đích của mô hình là giải quyết việc làm, tăng thu nhập cho chị em phụ nữ DTTS, góp phần bảo tồn nghề dệt thổ cẩm của người dân tộc Xơ Đăng trong cộng đồng. Đồng thời quảng bá những hình ảnh đẹp, nét văn hóa đặc trưng, làng nghề truyền thống của người Xơ Đăng nói riêng, phụ nữ DTTS nói chung.

Ở Măng Bút bây giờ đã có thêm nhiều phụ nữ dệt thổ cẩm như: Y Hinh, Y Hai, Y Den, Y Giên, Y Chiên (thuộc thôn Đắk Lanh), Y Khen, Y Doa, Y Trương (thôn Đắk Niêng), Y Đùm, Y Sên, Y Hên, Y Hieh (thôn Kô Chắk). Nhờ sự chịu khó, kiên trì, tỉ mỉ, khéo léo của chị em phụ nữ mà nghề dệt thổ cẩm của dân tộc Xơ Đăng được trao truyền, gìn giữ, góp phần phát triển kinh tế và làm giàu thêm nét đẹp văn hóa truyền thống của cộng đồng.

Ông A Vinh, Phó Chủ tịch UBND xã Măng Bút cho biết, thời gian qua, UBND xã tích cực hỗ trợ, tạo điều kiện để người dân trên địa bàn phát triển một số nghề truyền thống như dệt thổ cẩm, đan lát, rèn, làm nhạc cụ, đàn bầu. Xã cũng đặt hàng các nghệ nhân làm ra các sản phẩm thổ cẩm với mẫu mã đẹp mắt để trưng bày, quảng bá, trao đổi mua bán tại các quầy trưng bày, điểm du lịch. Mục tiêu của địa phương là tạo ra được các sản phẩm lưu niệm phục vụ du lịch, đồng thời tạo điều kiện cho người dân có nguồn thu nhập từ sản phẩm làng nghề. Hiện nay, mô hình bảo tồn nghề dệt thổ cẩm kết nối du lịch di sản tại Măng Bút đã góp phần bảo tồn, phát huy giá trị di sản văn hóa dân tộc Xơ Đăng, tạo thu nhập cho bà con.

Bên cạnh đó, huyện Kon Plông tích cực kêu gọi các tổ chức, cá nhân, doanh nghiệp đầu tư phát triển du lịch cộng đồng gắn với quảng bá, tiêu thụ các sản phẩm nghề truyền thống của đồng bào DTTS. Đồng thời, đẩy mạnh tuyên truyền, mở các lớp tập huấn khôi phục, bảo tồn, phát triển các nghề truyền thống; hỗ trợ công cụ, dụng cụ nghề, hình thành các điểm trưng bày, bán sản phẩm nghề truyền thống tại các điểm du lịch, góp phần quảng bá hình ảnh, văn hóa của địa phương và tạo sinh kế, nâng cao thu nhập cho người dân.

Đến nay, huyện Kon Plông có 3 sản phẩm truyền thống được đầu tư phát triển hiệu quả, thường xuyên được mua bán, ký gửi tại các quầy trưng bày là rượu cần truyền thống, sản phẩm đan lát và dệt thổ cẩm. Nhiều điểm, khu du lịch như thị trấn Măng Đen, xã Măng Cành, xã Đăk Tăng đã làm tốt việc quảng bá, kết nối tiêu thụ các sản phẩm truyền thống gắn với du lịch. Ngoài ra, một số địa phương như xã Hiếu, Pờ Ê, Măng Bút đang tích cực vận động tuyên truyền, từng bước khôi phục, phát triển các nghề truyền thống đứng trước nguy cơ mai một.