Du lịch dựa vào rừng

Theo Cục Lâm nghiệp (Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn), nguồn thu của 4 loại dịch vụ trong các hệ sinh thái rừng gồm: Dịch vụ cung cấp gỗ và lâm sản, ngoài gỗ, dịch vụ môi trường rừng, dịch vụ hấp thụ và lưu trữ carbon, dịch vụ du lịch sinh thái, hằng năm đã mang lại giá trị khoảng 40.000 tỷ đồng. Trong đó, thu được từ dịch vụ du lịch rừng đạt khoảng 2.000 tỷ đồng.

Du lịch cộng đồng dựa vào rừng, đang phát triển khá mạnh mẽ kể từ năm 2016 trở lại đây. Riêng năm 2022, đã có 3,1 triệu lượt khách tham gia. Pù Mát, Cúc Phương, Phong Nha-Kẻ Bàng là 3 trong số các vườn quốc gia đã phát triển khá tốt loại hình du lịch cộng đồng, khai thác giá trị sinh thái rừng. Hiện tại Vườn quốc gia Pù Mát có nhiều điểm du lịch cộng đồng thu hút hàng trăm người lao động tham gia, với mức thu nhập bình quân từ 4 đến 6 triệu đồng/người/tháng. 

Tại Vườn quốc gia Cúc Phương, chỉ tính riêng cộng đồng dân tộc Mường sống ở vùng đệm đã có từ 100 đến 200 người tham gia làm du lịch với mức thu nhập thường xuyên khoảng 7 triệu đồng/tháng. Còn tại Vườn quốc gia Phong Nha - Kẻ Bàng, lực lượng lao động thường xuyên tham gia vào hoạt động du lịch là hơn 400 người, với mức thu nhập từ 12 đến 15 triệu đồng/người/tháng.

Với sự đa dạng về hệ động, thực vật, Vườn quốc gia Cúc Phương (Ninh Bình) rất chú trọng phát triển du lịch sinh thái, nhất là loại hình du lịch gắn với công tác cứu hộ, bảo tồn động, thực vật hoang dã. 

Theo Giám đốc Nguyễn Văn Chính, số lượng khách tham quan tới Cúc Phương 6 tháng đầu năm nay đã đạt 69.000 lượt. Năm 2023, nhiều khả năng, số lượng khách đến Vườn quốc gia Cúc Phương sẽ tăng hơn những năm trước. Trên cơ sở tiềm năng về đa dạng sinh học, cảnh quan tự nhiên, Vườn quốc gia đã tổ chức được “hệ sinh thái” du lịch với nhiều chương trình và sản phẩm có trách nhiệm với môi trường như hành trình hồi sinh, tour “Về nhà” dành để chăm sóc, cứu hộ các loài động vật hoang dã; trại hè “Lớn lên cùng đại ngàn” để giáo dục, nâng cao ý thức và tình yêu thiên nhiên tới các thế hệ học sinh, sinh viên... Đặc biệt, “Về nhà” được các chuyên gia ngành du lịch đánh giá là một trong những tour du lịch độc đáo tại Việt Nam.

Tại Vườn quốc gia Pù Mát (Nghệ An), hiện đã có nhiều điểm tổ chức du lịch sinh thái dựa vào rừng của các tổ chức, cá nhân, doanh nghiệp, hằng năm thu hút khoảng 200-300 lao động địa phương tham gia. Những năm gần đây, huyện Con Cuông - một trong ba huyện có Vườn quốc gia Pù Mát nằm trên địa bàn, đang trở thành điểm đến của khách du lịch cả nước.

Riêng Vườn quốc gia Pù Mát, theo đánh giá của các chuyên gia, đây được coi là vùng lõi của Khu dự trữ sinh quyển miền tây Nghệ An do UNESCO  công nhận năm 2007; nơi có cảnh quan thiên nhiên hùng vĩ gắn với đời sống, sinh hoạt độc đáo của người dân tộc Đan Lai đang ngày càng có sức thu hút mạnh mẽ về loại hình du lịch sinh thái, trải nghiệm độc đáo đang ngày càng phát triển…

Nhiều vườn quốc gia, khu bảo tồn thiên nhiên khác như Ba Bể, Ba Vì, Bạch Mã, Cát Tiên, Bến En, Cát Bà, Hoàng Liên, Tam Đảo, Bà Nà-Núi Chúa, bán đảo Sơn Trà… và hơn 60 khu bảo tồn thiên nhiên, khu bảo vệ cảnh quan trên cả nước đang tích cực đẩy mạnh du lịch sinh thái gắn với rừng.

Tuy nhiên, nhìn từ kết quả thực tế, du lịch sinh thái ở Việt Nam hiện mới ở giai đoạn khởi đầu, chưa thể hiện sự chuyên nghiệp cả về tổ chức quản lý và khai thác sử dụng tài nguyên phục vụ cho mục đích du lịch. Công tác nghiên cứu, điều tra cơ bản và quy hoạch phát triển du lịch sinh thái gắn với rừng còn hạn chế. 

Nhiều địa phương, nhiều doanh nghiệp lữ hành đã có những chương trình, tour du lịch mang sắc thái của du lịch sinh thái, nhưng quy mô và hình thức còn mờ nhạt, sản phẩm và đối tượng thị trường còn chưa rõ nên việc thu hút khách còn hạn chế. Mặt khác, việc đào tạo nghiệp vụ cho đội ngũ cán bộ điều hành quản lý, hướng dẫn viên du lịch sinh thái cũng chưa đáp ứng được nhu cầu phát triển…

Khai thác du lịch gắn với bảo vệ rừng

Pù Mát hiện được coi là vùng lõi của khu dự trữ sinh quyển, ghi nhận gần 2.700 loài thực vật, 132 loài thú, 341 loài chim, 86 loài lưỡng cư và bò sát, trong đó có nhiều loài thuộc danh lục đỏ của tổ chức Bảo tồn thiên nhiên quốc tế (IUCN), Sách đỏ Việt Nam năm 2007 và Nghị định số 06/2019/NĐ-CP của Chính phủ.

Những năm trước đây, do ý thức còn hạn chế, đời sống khó khăn, người dân còn vào rừng khai thác lâm sản, săn bắn, đặt bẫy, hái lượm trái phép. Từ năm 2018 trở lại đây, nhờ du lịch cộng đồng ngày càng phát triển, ý thức của người dân được nâng cao nên tình trạng vi phạm rừng đã chấm dứt.

Tại Vườn quốc gia Cúc Phương - nơi ghi nhận hơn 2.230 loài thực vật, 669 loài động vật, trong đó có 73 loài trong danh lục IUCN và Sách đỏ Việt Nam, theo Phó Giám đốc Đỗ Văn Lập, Vườn quốc gia Cúc Phương đã tổ chức nhiều chương trình, hoạt động, tour du lịch gắn với cứu hộ, bảo tồn động, thực vật hoang dã, quý hiếm.

Hiện nay, Vườn quốc gia Cúc Phương đã xây dựng mô hình 3D có sự tham gia của cộng đồng. Sản phẩm này để giới thiệu cho du khách, học sinh, sinh viên, cộng đồng trên địa bàn biết về các giá trị văn hóa, tài nguyên thiên nhiên, đa dạng sinh học của Vườn quốc gia, qua đó nâng cao nhận thức và kêu gọi mọi người cùng nhau gìn giữ bảo vệ tài nguyên rừng và bảo vệ môi trường. Đây cũng là một trong những lộ trình để Cúc Phương hoàn thành tiêu chí để được IUCN đưa vào “Danh lục xanh”.

Nhờ áp dụng nhiều loại hình du lịch trải nghiệm cho các loại du khách, nên Cúc Phương luôn là điểm đến lý tưởng của loại hình du lịch sinh thái mang tính trải nghiệm, đồng thời làm tốt chức năng giáo dục cộng đồng về bảo vệ rừng và động vật hoang dã.

Để phát triển loại hình du lịch trải nghiệm cần nâng cao nhận thức cho người dân vùng đệm gắn liền với công tác bảo tồn động vật hoang dã. Đơn giản như, việc thông qua học sinh trong các nhà trường có thể chuyển tải thông điệp “không ăn, không săn bắt, không sử dụng các sản phẩm động vật hoang dã có nguồn gốc trực tiếp từ tự nhiên”.

Mặt khác, các vườn quốc gia, khu bảo tồn thiên nhiên cần điều chỉnh và thống nhất chương trình, bảng giá dịch vụ, quy định thực hiện; xây dựng đội ngũ hướng dẫn bảo đảm để thực hiện chương trình giáo dục trải nghiệm; thúc đẩy sự tham gia học sinh, các đối tượng trẻ từ các khu vực thành phố, khu vực khác...

Du lịch sinh thái rừng là loại hình du lịch có trách nhiệm đối với môi trường thiên nhiên, rất tiềm năng và mang lại nhiều lợi ích. Vì vậy, chúng ta cần phải có định hướng phát triển đúng đắn và phù hợp, hạn chế đến mức thấp nhất những tác động tiêu cực đến rừng và môi trường thiên nhiên nhằm gia tăng lợi ích của môi trường thiên nhiên đối với cuộc sống của con người…