Nghề đem lại thu nhập

Với người dân vùng cao Bắc Hà, ngựa là vật nuôi quan trọng trong đời sống. Trước đây, điều kiện kinh tế còn khó khăn, hệ thống cơ sở hạ tầng còn yếu kém, đồng bào DTTS thường sinh sống ở những địa bàn vùng sâu, vùng xa; các đường mòn nằm vắt ngang triền núi cũng nhờ việc đi lại nhiều mà hình thành. Bởi vậy, ngựa theo người dân lên nương rẫy, ngựa cùng bà con xuống chợ. Ngựa không chỉ là vật nuôi, mà còn là người bạn thân thiết của những người nông dân Bắc Hà trên những nẻo đường.

Những năm gần đây, với nguồn lực đầu tư từ các chương trình, dự án phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào DTTS và miền núi, hạ tầng giao thông trên cao nguyên trắng đã từng bước được đầu tư đồng bộ; đời sống kinh tế được nâng lên nên người dân đã sắm được nhiều phương tiện đi lại hiện đại; xe máy thì hầu hết nhà nào cũng có; nhiều hộ còn có ô tô.

Nhưng thanh âm của ngựa không bao giờ vắng tiếng trên cao nguyên trắng. Ngoài những con ngựa đua được chăm chút để tham gia giải đua ngựa truyền thống hằng năm thì ngựa đang là vật nuôi mang lại nguồn thu nhập cao cho các hộ gia đình ở Bắc Hà. Mỗi con ngựa có thể bán được từ 20 - 70 triệu đồng tùy trọng lượng, độ tuổi và giống loại.

Theo ông Nguyễn Xuân Giang, Trưởng Phòng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn huyện Bắc Hà, nghề nuôi ngựa thương phẩm trên địa bàn huyện đã có từ nhiều năm nay. 

Từ nguồn vốn hỗ trợ của Chương trình 30a, Chương trình 135, Chương trình MTQG 1719, Chương trình giảm nghèo bền vững,... huyện đã hỗ trợ để bà con phát triển nghề nuôi ngựa thương phẩm để phát triển kinh tế gia đình, từ đó vươn lên thoát nghèo bền vững.

Đặc biệt từ năm 2022, huyện đã triển khai mô hình nuôi ngựa bạch bài bản, thay thế cho việc người dân nuôi ngựa tự phát trước đây. Không chỉ được hỗ trợ vay vốn tín dụng ưu đãi mà người nuôi còn được hướng dẫn kỹ thuật nuôi, phòng, chống dịch bệnh. Huyện Bắc Hà kỳ vọng đây là mô hình kinh tế cải thiện thu nhập cho người dân trên địa bàn.

Cuối năm 2022, gia đình chị Thền Thị Nhinh, ở thôn Sín Chải được cho vay ưu đãi 50 triệu đồng từ Ngân hàng Chính sách xã hội huyện Bắc Hà ủy thác qua Hội Nông dân xã Na Hối. Cùng với vốn tích lũy, gia đình chị mua 1 đôi ngựa cái phục vụ sinh sản, đồng thời mua thêm ngựa đực về vỗ béo để bán. Chỉ sau hơn 1 năm, gia đình chị đã lấy lại được gần hết số vốn vay ban đầu.

Na Hối hiện là địa phương có số lượng ngựa nuôi nhiều nhất huyện Bắc Hà với khoảng 480 con ngựa các loại. Theo bà Đinh Thị Phương Thủy, Phó Chủ tịch UBND xã Na Hối, phát triển đàn ngựa nuôi là định hướng của xã, nhằm cụ thể hóa chỉ đạo của tỉnh về phát triển chăn nuôi đại gia súc theo Nghị quyết 10-NQ/TU ngày 26/8/2021 của Ban Thường vụ Tỉnh ủy.

Với đàn ngựa nuôi hiện có, xã Na Hối cũng đang phát triển thêm những sản phẩm du lịch đặc trưng. Vào mỗi thứ 7, Chủ nhật hằng tuần, tiếng vó ngựa lại lóc cóc trên những nẻo đường Na Hối, đưa du khách đi tham quan trên những chiếc xe song mã làm dịch vụ.

Vó ngựa rộn vang

Ngựa không chỉ giúp các hộ dân phát triển kinh tế gia đình mà còn giúp nhiều địa phương trên địa bàn huyện Bắc Hà, nhất là xã Na Hối đi đầu trong các hoạt động văn hóa, thể thao trên địa bàn huyện, đặc biệt là Lễ hội đua ngựa truyền thống – di sản văn hóa phi vật thể quốc gia được Bộ Văn hóa, thể thao và Du lịch công nhận ngày 27/5/2021.

Năm 2007, Lễ hội đua ngựa truyền thống huyện Bắc Hà chính thức được khôi phục lại. Từ đó đến nay, lễ hội đua ngựa truyền thống đã trở thành hoạt động thường niên của huyện Bắc Hà.

Ngoài việc đáp ứng nhu cầu hưởng thụ đời sống văn hoá, tinh thần của Nhân dân, góp phần bảo tồn và phát huy truyền thống văn hóa, thể thao đặc sắc của đồng bào các dân tộc thì Lễ hội cũng là cơ hội quảng bá hình ảnh con người, du lịch Bắc Hà đến du khách trong và ngoài nước.

Lễ hội đua ngựa truyền thống đã trở thành điểm nhấn về du lịch của huyện Bắc Hà, với mỗi mùa giải đã thu hút bình quân từ 2,5 - 3 vạn lượt du khách trong và ngoài nước.

Cứ vào đầu tháng 6 hằng năm, khi những cành mận tam hoa nặng trĩu quả, Lễ hội đua ngựa truyền thống của cao nguyên trắng lại được tổ chức tại sân vận động trung tâm của thị trấn Bắc Hà.

Có lẽ không ở bất cứ nơi đâu lại có một cuộc đua ngựa gay cấn, nguyên sơ như vậy. Những chú ngựa ngày thường thồ hàng, đi nương nay được chủ dẫn đến đọ tài tranh sức.

Những chàng trai chân đất, đầu đội một chiếc mũ nhựa bảo hiểm, leo lên lưng con ngựa đua mà không cần đến yên. Người thắng cuộc không những mang về vinh quang cho riêng mình mà còn mang lại cho bản làng một năm may mắn, bình yên.

Với những người đã từng được sinh ra và lớn lên ở vùng đất cao nguyên trắng Bắc Hà, dường như âm thanh thường nhật của xe ngựa gõ nhịp trên những nẻo đường đồi quanh co, nhất là vào những đêm về sáng, dưới ánh nắng ban trưa hay ráng chiều dịu mát, đã ăn sâu vào tiềm thức. Tiếng vó ngựa thân quen ấy cũng đặc biệt nhắc nhớ những người con Bắc Hà xa quê ấn tượng về giải đua ngựa truyền thống đã tồn tại hàng trăm năm ở địa phương này.

Theo Trưởng phòng Văn hóa – Thông tin huyện Bắc Hà, ông Bùi văn Vinh, việc duy trì, phát triển Giải đua ngựa truyền thống Bắc Hà là một trong những nỗ lực của địa phương nhằm tôn vinh giá trị văn hóa tốt đẹp của đồng bào DTTS. Giải đua không chỉ đáp ứng nhu cầu hưởng thụ đời sống văn hóa, tinh thần của Nhân dân, góp phần bảo tồn và phát huy truyền thống văn hóa thể thao đặc sắc của đồng bào các dân tộc trên địa bàn huyện mà còn quảng bá hình ảnh con người, du lịch Bắc Hà đến du khách trong và ngoài nước, trở thành điểm nhấn thu hút khách du lịch khi đến cao nguyên trắng.