Làng Phan Thanh từ xa xưa đã nổi tiếng về nghề bắt lươn đồng. Theo những người cao tuổi thì nghề bắt lươn có từ lâu đời. Những người con của làng đều được truyền “bí kíp” bắt lươn cực kì siêu đẳng, chỉ cần tay không đi trên bờ sông hay bờ ruộng vẫn bắt được mấy kg lươn chỉ trong một khoảng thời gian ngắn.

Ngoài bắt lươn bằng tay, thì câu và thả trúm là nghề thịnh hành và là thu nhập chính của các hộ dân nơi đây. Hầu như nhà nào cũng có 200 - 500 ống trúm.. Cách thả trúm không đòi hỏi vốn liếng nhưng vất vả và lắm công phu. Ban ngày đi đào giun, bắt nhái, dam làm mồi đặt trúm lươn. Buổi chiều, dành thời gian đi thị sát địa điểm tìm nơi thả trúm. Trúm có thể thả quanh năm, vì lươn ban đêm ra khỏi lỗ đi tìm mồi. Nhưng, cách bắt lươn to, bán được nhiều tiền hơn thì chỉ có đi câu. Đồ nghề câu lươn cũng đơn giản, chỉ cần uốn lưỡi câu bằng dây thép nhỏ, buộc vào đoạn dây cước, mồi câu chủ yếu là giun đất.

Anh Lưu, một cần thủ cho biết: Chúng tôi thường tụ tập 5 - 7 người thành một nhóm đi khắp nơi để câu. Lươn đặt trúm khoảng 150 ngàn đồng/kg nhưng lươn câu giá bán 200 - 250 ngàn/kg. Cứ mỗi ngày chúng tôi cũng câu được từ 3 - 5 kg, khi gặp may thì nhiều hơn, gấp mấy chục lần làm ruộng.

Anh Nguyễn Văn Sơn, Trưởng xóm Phan Thanh cho biết: “Làng gồm 197 hộ thì có 80% số hộ làm nghề bắt lươn. Một vài người thấy người làng mình mỗi ngày bắt cả mấy tấn lươn nên đã đứng ra thu gom lươn để đưa đi các nơi tiêu thụ kiếm lời. Chính trên bước đường “du” lươn này, họ đã nhanh nhạy, nắm bắt thị trường, mở cơ sở sơ chế biến lươn đông lạnh thu lãi lớn.”

Người đi tiên phong trong lĩnh vực này là anh Nguyễn Văn Khẩn. Anh Khẩn tâm sự: “Lúc đầu tôi cũng chỉ là lái lươn thu gom rồi chở đi Vinh nhập cho các nhà hàng, nhưng thấy nhu cầu tiêu thụ lớn, mà hầu hết các nhà hàng đều phải thuê người làm rất vất vả. Vậy là tôi nghĩ ra cách chế biến lươn sạch thành phẩm đông lạnh rồi đưa đi nhập. Tôi làm sơ chế lươn đông lạnh từ năm 1995. Ngày đó, tôi làm bao nhiêu, tiêu thụ hết bấy nhiêu. Lúc đầu chỉ người nhà làm nhưng sau này tôi phải thuê nhiều người làm. Mỗi ngày có từ 20 - 30 nhân công. Trung bình mỗi ngày tôi xuất đi khoảng 3 - 4 tấn lươn thịt và lươn sơ chế”.

Thấy anh Khẩn ăn lên làm ra, nên nhiều người học theo, một số hộ đã thành công như ông Nguyễn Văn Hiền, Anh Nguyễn Minh Thao, anh Nguyễn Thanh…

Chúng tôi vào nhà ông Hiền thấy hàng chục nhân công đang chế biến lươn, không khí rất nhộn nhịp. Chị Phan Thị Hà, một nhân công cho biết: “Tôi làm công cho anh Hiền đã hơn 20 năm nay, công việc nhẹ nhàng, đều đặn thu nhập khoảng 7 triệu đồng/tháng. Nhờ nghề này mà vợ chồng tôi xây được nhà tầng và nuôi 3 đứa con ăn học đến nơi đến chốn.

Tính đến thời điểm hiện nay, Phan Thanh đã có 51 hộ dân làm nghề chế biến lươn, tạo việc làm thường xuyên cho hàng trăm lao động. Như vậy cũng đồng nghĩa với việc làng có hàng chục tỉ phú và triệu phú.

Hiện nay, làng Phan Thanh không chỉ lươn sơ chế cấp đông mà còn có nhiều sản phẩm như lươn cuộn, lươn ướp, lươn sấy khô; lươn phi lê… Sản phẩm lươn Phan Thanh có mặt khắp mọi miền Tổ quốc và xuất khẩu sang các nước như Trung Quốc, Thái Lan, Singapore và một số nước châu Âu.

Chính vì mức tiêu thụ lươn lớn nên có nhiều hộ gia đình ở Yên Thành, Diễn Châu, Đô Lương, Quỳnh Lưu đã nắm bắt thời cơ mở trang trại nuôi lươn cho lãi lớn như trang trại của anh Trọng ở xã Long Thành, anh Phú xã Nam Thành, anh Thành ở huyện Quỳnh Lưu… cho thu nhập hàng trăm triệu đồng mỗi năm.

Ngày 20/1/2022, Làng Phan Thanh được UBND tỉnh Nghệ An công nhận danh hiệu làng nghề chế biến lươn. Đây là vinh dự và niềm tự hào để “nghề lươn” Phan Thanh ngày một phát triển và vươn xa.

Ông Phan Văn Đề - Phó Chủ tịch UBND xã Long Thành cho biết: Xã Long Thành thuộc vùng trũng của huyện Yên Thành, nắng thì hạn mà mưa thì ngập úng, người dân thu nhập từ cây lúa chẳng đáng là bao nên nghề bắt lươn, chế biến lươn đã tạo công ăn việc làm cho hàng trăm lao động, có thêm thu nhập.

Hiện nay các hộ làng nghề đã và đang xây dựng và phát triển toàn diện nghề nuôi lươn, chế biến lươn theo hướng hiện đại. Đó là áp dụng các tiến bộ kỹ thuật vào nuôi và chế biến lươn theo dây chuyền rất sạch, an toàn và bảo đảm vệ sinh môi trường, nhằm nâng cao giá trị sản phẩm và tính cạnh tranh trên thị trường.

“Sắp tới, chúng tôi sẽ sản xuất thêm sản phẩm cháo lươn, miến lươn, súp lươn ăn liền mang thương hiệu làng nghề trên dây chuyền công nghệ hiện đại. Hy vọng sản phẩm sẽ được thị trường trong và ngoài nước đón nhận”, ông Phan Văn Đề chia sẻ thêm.

Tạm biệt Phan Thanh trong buổi sáng nắng vàng như rót mật, chúng tôi thầm chúc cho làng nghề ngày một phát triển, khẳng định thương hiệu cũng như xứng đáng với đánh giá của giới ẩm thực là làng lươn độc đáo nhất xứ Nghệ.