Nét đẹp xưa

Vùng Kẻ Mọc xưa gồm 7 làng Thượng Đình, Hạ Đình, Giáp Nhất, Chính Kinh, Cự Lộc, Quan Nhân và Phùng Khoang, trong đó 5 làng Mọc gồm Giáp Nhất, Chính Kinh, Cự Lộc, Quan Nhân và Phùng Khoang đã kết chạ (kết nghĩa anh, em) với nhau. Sau này, hai làng Cự Lộc và Chính Kinh được sáp nhập thành làng Cự Chính. Ngày nay, các làng Giáp Nhất, Cự Chính, Quan Nhân thuộc phường Nhân Chính (quận Thanh Xuân), còn làng Phùng Khoang thuộc phường Trung Văn (quận Nam Từ Liêm).

Theo các cụ cao niên, Lễ hội Năm làng Mọc có từ lâu đời, diễn ra từ mùng 10 đến 12 tháng Hai (âm lịch) vào những năm “phong đăng hòa cốc” (mùa màng tươi tốt), nhằm tri ân công lao của các vị thành hoàng làng. Sau nhiều năm chiến tranh, lễ hội bị gián đoạn (từ năm 1945). Đến năm 1992, các làng đã khôi phục lễ hội và luân phiên đăng cai tổ chức.

Mặc dù lễ hội được tổ chức vào tháng Hai nhưng từ tháng Chạp, dân làng đăng cai tổ chức lễ hội đã rục rịch chuẩn bị nhân lực, vật lực và các lễ vật dâng cúng. Bên cạnh những lễ vật cơ bản như xôi, oản, hoa quả..., mỗi làng sẽ có một lễ vật đặc trưng như làng Giáp Nhất phải có thịt lợn sống, làng Cự Chính phải có bánh chưng, làng Quan Nhân phải có bánh bìa, chè kho...

Sáng sớm ngày 11 tháng Hai, các bậc cao niên sẽ tiến hành những nghi thức quan trọng gồm: Lễ mở cửa đình, lễ rước nước, lễ mộc dục (tắm thánh), lễ phong y (mặc áo, đội mũ) để hôm sau chính thức bước vào lễ hội. Ngày 12 tháng Hai được mở đầu bằng đám rước có quy mô lớn. Các làng sẽ rước thánh tại đình làng mình, sau đó đi qua làng nào thì làng đó sẽ ra đón rồi cùng tới đình làng đăng cai để dự lễ tế hội đồng. Lễ rước kiệu thánh của các làng là điểm nhấn đặc sắc của Lễ hội Năm làng Mọc bởi không khí hân hoan, vui tươi, trong đó đỉnh cao là màn kiệu “bay”. Người dân tin rằng, kiệu “bay” là biểu hiện niềm vui hội ngộ giữa các thánh.

Sau khi tới đình làng chủ hội, các làng sẽ tham dự nghi thức tế lễ trang nghiêm với niềm mong cầu mưa gió thuận hòa, quốc thái dân an... Sau lễ tế, 5 làng sẽ lễ tạ và rước kiệu trở về làng mình. Tiếp đó là phần hội với các trò chơi dân gian vui nhộn, thu hút sự tham gia của đông đảo nhân dân.

Bảo tồn di sản trong đời sống hôm nay

Sau nhiều năm gián đoạn, gần 3 thập niên qua, Lễ hội Năm làng Mọc đã liên tục được tổ chức theo đúng kỳ hạn, song song với việc duy trì, khôi phục các nghi lễ, tục hèm truyền thống phù hợp trong đời sống hôm nay. Tiến sĩ Lưu Minh Trị, Chủ tịch Hội Di sản văn hóa Thăng Long - Hà Nội nhìn nhận: “Lễ hội Năm làng Mọc là bức tranh tổng hợp của các giá trị văn hóa phi vật thể được lưu giữ với đầy đủ các loại hình: Từ ngữ văn truyền khẩu (truyền thuyết về các vị thành hoàng làng), nghệ thuật trình diễn (múa rồng, sư tử) cho đến tập quán xã hội, tín ngưỡng (thờ cúng, tục kết chạ...) và các tri thức dân gian về ẩm thực (lễ vật dâng thánh)...”.

Để có được kết quả trên, không thể không nhắc tới sự đồng hành cùng cộng đồng của chính quyền địa phương. Theo bà Phạm Thị Lan Anh, Trưởng phòng Quản lý di sản, Sở văn hóa và Thể thao Hà Nội, các quận Thanh Xuân, Nam Từ Liêm đã cùng với các tiểu ban quản lý di tích thành lập các ban tổ chức lễ hội, với sự tham gia của các thành viên là những người nắm vững kỹ năng và tri thức thực hành di sản. Tuy nhiên, các ban này chỉ dừng ở việc tư vấn, điều tiết hoạt động, đảm bảo lễ hội được tiến hành đúng theo quy định, còn việc thực hành các nghi thức vẫn do cộng đồng thực hiện.

Ông Nguyễn Hữu Độ, Trưởng Tiểu ban quản lý di tích đình Cự Chính (phường Nhân Chính, quận Thanh Xuân) chia sẻ: “Lễ hội Năm làng Mọc đóng vai trò quan trọng trong đời sống văn hóa tinh thần của chúng tôi. Đây là dịp để các làng chạ anh, chạ em ôn lại truyền thống tốt đẹp và thể hiện tinh thần đoàn kết, giao hảo. Chúng tôi sẽ tiếp tục bảo vệ và trao truyền di sản này cho các thế hệ sau để những phong tục truyền thống tốt đẹp của cha ông còn mãi...”.