Khi đề cập đến vấn đề mai một bản sắc văn hóa dân tộc, ông Lỳ Khai Phà, dân tộc Hà Nhì, Nguyên Trưởng Đoàn đại biểu Quốc hội tỉnh Lai Châu khóa X, XI chia sẻ: “Người Hà Nhì ở Mường Tè có các loại nhạc cụ truyền thống như sáo dọc, đàn la khư, trống, thanh la, chập cheng…; có kho tàng truyện cổ, truyện thơ, bài hát đám cưới dài tới 400 câu. Xưa kia, trai gái Hà Nhì tỏ tình thường dùng các loại khèn lá, đàn môi, sáo dọc… Ngày lễ hội còn có trống, thanh la, chập cheng góp vui. Trong đám cưới, đám ma, mừng nhà mới, tiếp khách quý hay ngày Tết đều có các cuộc hát bằng tiếng dân tộc. Nhưng hiện nay, trong các bản người Hà Nhì hầu như không ai còn biết hát. Các cụ cao tuổi lần lượt về mường Trời mang theo cả kho tàng dân ca, dân vũ về bên kia thế giới”, ông Phà tiếc nuối.

Xuân về trên bản người Mông.

Cùng chung trăn trở, ông Bàn Xuân Triều, dân tộc Dao, Chủ tịch CLB Bảo tồn văn hóa dân tộc Dao tỉnh Tuyên Quang chia sẻ: “Có lần đến một bản người Dao ở huyện Yên Sơn (Tuyên Quang), tôi cứ nghĩ bản này ai cũng nói được tiếng Dao, nhưng khi hỏi một vài đứa trẻ thì các cháu đều không biết tôi hỏi gì. Vào nhà trò chuyện với các cụ được biết, thế hệ trẻ bây giờ một số cháu không còn biết tiếng Dao nữa”.

Tại Hội nghị bàn về giải pháp sưu tầm và bảo tồn, phát huy di sản văn hóa, văn học nghệ thuật, do Bộ Văn hóa Thể thao và Du lịch tổ chức tại Hà Nội, bà Chu Thùy Liên, Phó Trưởng ban Dân tộc tỉnh Điện Biên cho hay, hiện địa phương đã hoàn thiện việc kiểm kê di sản của các đồng bào DTTS, nhưng cũng phải nhìn nhận, đây là công việc vô cùng khó khăn.

Đơn cử, dân tộc Lào-đã sinh sống khoảng 350 năm tại Điện Biên (thuộc huyện Điện Biên và huyện Điện Biên Đông), nhưng cho đến trước năm 2012, kiểm kê di sản văn hóa, đồng bào chỉ còn giữ được duy nhất một bộ trang phục dân tộc. Nhiều cộng đồng các DTTS ở Điện Biên đã mất dần chữ viết, trang phục dân tộc bị lai tạp, một số lễ hội truyền thống, nghi lễ sinh hoạt văn hóa cộng đồng không còn được đồng bào tổ chức…

Trong những năm qua, lĩnh vực bảo tồn, phát huy giá trị bản sắc văn hóa các DTTS ở Việt Nam luôn được Đảng và Nhà nước đặc biệt quan tâm, được thể hiện qua nhiều chương trình, đề án, chính sách đầu tư, phát triển lĩnh vực văn hóa. Đáng chú ý, ngày 27/7/2011, Thủ tướng Chính phủ đã ký Quyết định số 1270/QĐ-TTg Phê duyệt Đề án “Bảo tồn, phát triển văn hóa các dân tộc thiểu số Việt Nam đến năm 2020” với tổng kinh phí thực hiện dự kiến 1.512 tỷ đồng.

Sau hơn 6 năm triển khai Đề án, nhiều địa phương đã từng bước khôi phục, bảo tồn các di sản văn văn hóa truyền thống trước nguy cơ mai một. Tại Điện Biên, kể từ 2012 đến nay, người Lào ở bản Na Sang II tại Điện Biên đã khôi phục lại được bộ trang phục truyền thống. Hiện nay, nghề dệt thổ cẩm ở bản Na Sang II không những được khôi phục mà thổ cẩm của người Lào ở địa phương còn trở thành sản phẩm du lịch nổi tiếng.

Tại Lai Châu, Đề án được ngành Văn hóa của tỉnh cụ thể hóa thông qua các dự án nghiên cứu, sưu tầm các chất liệu dân ca, dân vũ; bảo tồn bản sắc văn hóa của một số tộc người trước nguy cơ mai một, thất truyền như: Trường ca “Xa nhà ca” của dân tộc Hà Nhì; tục xăm cằm của người Mảng; Lễ hội Mừng cơm mới của dân tộc Si La ở xã Kan Hồ (huyện Mường Tè)…

Tục xăm cằm của Người Mảng

Trong một phiên trả lời chất vấn của Đại biểu Quốc hội tại Kỳ họp thứ 3, Quốc hội khóa XIV, ngày 13/6/2017, Bộ trưởng Bộ Văn hóa Thể thao và Du lịch (VHTT&DL) Nguyễn Ngọc Thiện cho biết, ngành Văn hóa đã điều tra, sưu tầm, thống kê, phục dựng các lễ hội truyền thống đặc sắc có nguy cơ mai một. Đến nay, đã phục dựng và bảo tồn hơn 70 lễ hội của đồng bào DTTS Ba Na, Chứt, Khơ-mú, Giáy, Bố Y, Pà Thẻn, Si La... Ngoài ra, 25 bản, làng, buôn của 19 dân tộc như S'tiêng, Chăm, Ba Na, Ê-đê, Mường, Thái... đã được hỗ trợ đầu tư bảo tồn.

Ông Nguyễn Ngọc Thiện cũng cho hay, Bộ VHTT&DL đã hỗ trợ hướng dẫn các địa phương mở các lớp dạy văn hóa truyền thống phi vật thể cho các DTTS có số dân rất ít người như Bố Y, Pu Péo, Ơ-đu, Bru-Vân Kiều, Rơ-măm, Si La, Chứt... Các lớp này do các nghệ nhân nắm giữ kho tàng văn hóa phi vật thể trực tiếp tham gia truyền dạy. Ngoài ra, Bộ cũng đã chỉ đạo các địa phương triển khai thực hiện các dự án bảo tồn trang phục truyền thống, tiếng nói, chữ viết, sưu tầm di sản văn hóa truyền thống của các DTTS, định kỳ gặp mặt già làng, trưởng bản và những Người có uy tín…

Đề án “Bảo tồn, phát triển văn hóa các DTTS Việt Nam đến năm 2020” chỉ còn hơn 2 năm nữa là kết thúc, để đạt được những kết quả như mong muốn, các nhà quản lý văn hóa, nghệ nhân cho rằng, cần đẩy mạnh giải pháp về tăng cường nhận thức về giá trị, vai trò của di sản văn hóa trong đời sống cộng đồng. Bởi khi hiểu được giá trị của di sản văn hóa, chính cộng đồng sẽ biết mình phải làm gì để bảo tồn và phát huy văn hóa dân tộc. Bên cạnh đó, cần có những cơ chế, chính sách đặc thù để hỗ trợ, khuyến khích các nghệ nhân trong công tác bảo tồn, phát huy giá trị bản sắc văn hóa.

NGỌC ÁNH