Nặng lòng với văn hóa dân tộc

Người Phù Lá ở thôn Ngòi Nhầy, xã Châu Quê Thượng (Văn Yên) chiếm hơn 85%. Mặc dù được hưởng nhiều chính sách ưu đãi từ Quyết định 2086/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ về Đề án hỗ trợ phát triển kinh tế - xã hội các DTTS rất ít người giai đoạn 2016 - 2025, đời sống kinh tế, văn hóa đã có nhiều đổi thay, song vì nhiều nguyên nhân, bản sắc văn hóa, dân tộc Phù Lá vẫn đứng trước nguy cơ mai một, từ tiếng nói, trang phục, nhà ở truyền thống…

Trước nguy cơ đó, ông Phùng Văn Ló, dân tộc Phù Lá, sinh năm 1954, là Người có uy tín thôn Ngòi Nhầy, xã Châu Quế Thượng, luôn trăn trở và tìm cách thay đổi..

Ông Ló cho biết, người Phù Lá có chiếc sáo mũi độc đáo, hay còn gọi là sáo cúc kẹ. Sáo chỉ có một lỗ và thổi bằng mũi, nhưng âm thanh thoát ra nhẹ nhàng với tiết tấu nhanh, chậm, luyến láy theo từng âm điệu. Tuy nhiên, để thổi được loại nhạc cụ này rất khó, đòi hỏi người học phải kiên trì tập luyện. Nhận thấy việc cần phải gìn giữ loại hình nhạc cụ độc đáo này, ông Ló đã trao truyền thành công cho con cháu của mình và hơn 10 học viên địa phương. Ông nói, cứ ai muốn học sáo mũi là ông đều dạy.

“Ngoài sáo mũi, người Phù Lá còn có khèn ma nhí. Chỉ tiếc rằng, tôi chỉ biết thổi nhưng lại không biết làm chiếc khèn đặc biệt này. Hiện nay, ở trong vùng không có người nào làm được khèn Ma Nhí, bởi người duy nhất biết làm, đã mang theo kinh nghiệm sang thế giới bên kia. Rút kinh nghiệm từ người đi trước, tôi đã cố gắng dạy khèn ma nhí lại cho con, cháu của mình”, ông Ló tiếc nuối kể.

Theo ông Ló, quan trọng hơn cả là phải giữ được tiếng nói dân tộc. Bởi vậy, ông thường xuyên đến thăm, dặn dò các gia đình ở địa phương nói tiếng Phù Lá trong sinh hoạt hằng ngày để các cháu nhỏ có thể biết nghe, biết nói tiếng mẹ đẻ của mình. Ông Ló cho rằng, muốn bảo tồn tiếng nói dân tộc, thì gia đình chính là gốc rễ, ông bà truyền lại cho con, con truyền lại cho cháu…

Bên cạnh đó, ông luôn vận động người dân địa phương, đặc biệt nhất là phụ nữ cần mặc trang phục truyền thống trong những dịp đặc biệt, dịp lễ tết… Ông nói, hiện nay trang phục nam giới không còn, chỉ còn trang phục nữ giới, nên phải cố gắng gìn giữ. Cũng may là, mới đây chính quyền xã Châu Quế Thượng đã mời các nghệ nhân người Phù Lá ở Lào Cai xuống dạy, nên phụ nữ trong xã đã giữ được nghề thêu trang phục truyền thống.

Tương tự, Người có uy tín Điêu Văn Khang, bản Sà Rèn, xã Nghĩa Lợi (TX Nghĩa Lộ) đi đầu trong việc vận động bà con bảo tồn bản sắc văn hóa gắn với phát triển du lịch. Hiện, gia đình ông đang kinh doanh dịch vụ homestay rất thành công, cho thu nhập cao. Người có uy tín Triệu Tiến Bảo, xã Viễn Sơn (Văn Yên) đã tích cực tuyên truyền, vận động đồng bào DTTS, đồng bào có đạo ở địa phương xoá bỏ những hủ tục lạc hậu, chống mê tín dị đoan, giữ gìn vệ sinh môi trường. Ông Sùng Nhà Páo, xã Nà Hẩu đã vận động Nhân dân thực hiện tốt công tác dân số, phòng chống tảo hôn, hôn nhân cận huyết thống, tích cực tham gia xây dựng đời sống văn hoá mới…

Có thể thấy rằng, Người có uy tín giữ vai trò quan trọng trong việc tuyên truyền, vận động đồng bào hiểu được tầm quan trọng của việc bảo tồn, phát huy các giá trị văn hóa của dân tộc mình, nhất là cho thế hệ trẻ. Đồng thời, Người có uy tín còn tuyên truyền, vận động đồng bào từ bỏ các tập tục lạc hậu, thực hiện nếp sống văn minh trong việc cưới, việc tang, lễ hội; thực hiện các quy ước, hương ước cộng đồng xây dựng đời sống văn hóa ở khu dân cư…

Nâng cao vai trò của Người có uy tín

Ông Phương Quốc Khải, Trưởng phòng Dân tộc huyện Văn Yên cho biết, trên địa bàn huyện hiện nay có 107 Người có uy tín trong đồng bào DTTS ở 24 xã. Họ là già làng, trưởng thôn bản, cán bộ hưu trí, trưởng dòng họ, tộc, thầy mo, thầy cúng, thầy lang,… Thời gian qua, Người có uy tín đã phát huy tốt vai trò của mình trong việc giữ gìn và phát huy bản sắc văn hoá truyền thống tốt đẹp của các dân tộc như: Lễ hội Lồng tồng, hát then, hát cọi của dân tộc Tày; Lễ cấp sắc của dân tộc Dao; Tết rừng của dân tộc Mông,…. Bên cạnh đó, Người có uy tín còn là các nghệ nhân sưu tầm, truyền dạy các làn điệu dân ca, dân vũ, các bài cúng, chế tác nhạc cụ dân tộc như sáo cúc kẹ của dân tộc Phù Lá…

Đồng thời, Người có uy tín luôn gương mẫu và nêu cao tinh thần trách nhiệm trong dòng họ, gia đình, khu dân cư, tích cực vận động đồng bào các DTTS ở địa phương xây dựng nếp sống văn minh, từng bước xoá bỏ các hủ tục lạc hậu, mê tín dị đoan; thực hiện tốt chính sách dân số, kế hoạch hoá gia đình, tạo điều kiện cho trẻ em được đến trường; tích cực hưởng ứng phong trào toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hoá ở khu dân cư, xây dựng đời sống văn hoá trong việc cưới, việc tang, lễ hội phù hợp với điều kiện kinh tế và quy định của pháp luật; giải quyết tốt những mâu thuẫn trong cộng đồng dân cư, xây dựng khối đoàn kết các dân tộc.

Ông Trần Xuân Thủy, Trưởng ban Dân tộc tỉnh Yên Bái cho biết, toàn tỉnh Yên Bái có gần 900 Người có uy tín trong đồng bào DTTS. Nhờ đội ngũ các già làng, trưởng bản, Người có uy tín làm tốt công tác tuyên truyền, vận động nên Nhân dân các dân tộc tin tưởng tuyệt đối vào chủ trương, đường lối, sự lãnh đạo của Đảng; đoàn kết hỗ trợ nhau phát triển kinh tế, xóa dần những tập tục lạc hậu; bảo tồn và phát huy những giá trị bản sắc văn hóa truyền thống tốt đẹp từ việc ứng xử, tổ chức lễ hội, xây dựng nếp sống văn hóa mới ở khu dân cư...