Lâu lâu rồi tôi mới lên thăm ông. Thì ra Y Điêng đã chuyển nhà đi nơi khác, cũng ở thị trấn Hai Riêng, huyện Sông Hinh (tỉnh Phú Yên) nhưng không nằm cạnh con lộ. Vợ chồng ông chuyển vào ở gần buôn Hai K’lok, ngôi nhà một nửa làm bằng xi măng, một nửa nhà sàn Ê Đê. Bà vợ Nguyễn Thị Lưu cho hay, ngôi nhà sàn này cất theo ước muốn của ông, nhà có bề ngang 3,5m, dài 6m. Thế nhưng giá sách và nơi trưng bày các tác phẩm của ông vẫn chưa được hoàn thiện. Bà Lưu say sưa nói về chuyện chăm lo ông chồng nhà văn. Còn trưởng lão Y Điêng thì tỏ ra rất phấn khởi khi đang hoàn thiện dần ngôi nhà mong ước của bản thân mình. Ngôi nhà sàn thơm mùi gỗ, đơn sơ, đẹp đẽ. 

Gần đây, do tuổi đã cao (92 tuổi), không thể đi lại nhiều nên ngoài thời gian viết lách, Y Điêng xoay sang chơi với những viên đá cuội nhặt từ lòng suối quê hương. “Đây là mô hình những cô gái Ê Đê lên rẫy. Đây là hình ảnh người dũng sĩ Tây Nguyên. Đây là cảnh bà con buôn làng đang họp bàn xây dựng nông thôn mới…”, ông hồn nhiên giới thiệu mấy cái khay có nhiều viên đá gắn xi măng lớn nhỏ, đặt phía sau bàn viết. Khoảng sân trước là mấy chậu rau, hoa leo xanh mát. 

Nhà văn Y Điêng kéo tôi lên sàn để khoe mấy tập truyện sắp đem in, mấy tập truyện còn dang dở. Đó là tập “Truyện cổ Tây Nguyên”, “Những chuyện về hổ Sông Hinh”, tập truyện ngắn và ký “Người mẹ”,… Đặc biệt, bản thảo trên 600 trang tập tạp văn “Nghe, thấy, nghĩ và viết” với 3 phần kể theo thời gian của cuộc đời ông: “Thời thơ ấu”, “Năm tháng làm công tác cách mạng” và “Hoạt động sáng tác văn học”.

“Báo cho cháu cùng mừng, hai tác phẩm đoạt Giải thưởng Nhà nước của chú đang được NXB Đà Nẵng in lại. Đó là hai tiểu thuyết “Chuyện trên bờ sông Hinh” và “Hờ Giang”. Nay mình dùng bút lông cho chữ to, dễ nhìn. Nhưng tốn giấy lắm! Cứ túc tắc viết thôi, chẳng biết có còn kịp in…”, nhà văn Y Điêng phấn khởi chia sẻ.

“Cây đại thụ” về văn hóa của Tây Nguyên

Tại một hội nghị bàn về giải pháp bảo tồn văn hóa các DTTS tỉnh Phú Yên mới đây, Phó GS-TS Nguyễn Thị Thu Trang, Chủ tịch Hội Văn nghệ Dân gian tỉnh Phú Yên chia sẻ: “Trước 1954, Y Điêng là một trong số rất ít người Ê Đê được học hành căn bản, biết chữ Pháp nên ông có trình độ để tham gia nghiên cứu, bảo lưu các giá trị văn hóa truyền thống. Cuối thập niên 50, ông cùng với một số cán bộ Tây Nguyên tập kết ra miền Bắc như Y Yung, K’so Bơliêu và Ngọc Anh đã tập hợp, dịch và công bố tập sách “Trường ca Tây Nguyên” với 7 tác phẩm sử thi tiêu biểu. Tập sách này ra đời đã khiến nhiều người ngạc nhiên trước vẻ đẹp bất ngờ của sử thi Tây Nguyên”.

Còn theo nhà văn Linh Nga Niê Kdam, Y Điêng là người viết văn thuộc thế hệ thứ nhất ở miền Trung - Tây Nguyên. Ông là người Ê Đê đầu tiên vượt qua khỏi văn học dân gian truyền miệng để bước tới văn học viết, người đầu tiên viết truyện dài bằng song ngữ Ê Đê - Việt. Y Điêng cũng là người Ê Đê đầu tiên vào Hội Nhà văn Việt Nam, được tặng Giải thưởng Nhà nước về văn học nghệ thuật. Sức sáng tạo của cây bút tiêu biểu cho Tây Nguyên này, cả về số lượng lẫn chất lượng, hiện vẫn khó có tác giả nào ở khu vực này theo kịp.

Hơn hai mươi năm qua, Y Điêng có thêm niềm vui khi giúp Đài Truyền thanh - Truyền hình Sông Hinh, rồi Đài Phát thanh Truyền hình Phú Yên đào tạo biên dịch, dàn dựng lên sóng các chương trình thời sự - văn nghệ tiếng Ê Đê. Nhà báo Phan Xuân Luật, Giám đốc Đài PTTH Phú Yên nói: “Là người Ê Đê nhưng bác Y Điêng biết cả tiếng Pháp, tiếng Lào, nói giỏi tiếng đồng bào Ba Na, Gia Rai, Tày,… Không chỉ viết truyện bằng song ngữ Ê Đê - Việt, mà ông còn “muốn cái tiếng Ê Đê của mình vang xa”. Mỗi khi anh em nhờ cậy là ông nhiệt tình giúp đỡ. Y Điêng còn là hội viên Hội Nhà báo Việt Nam từ năm 1962, nay ông vẫn say sưa viết báo. Ông còn là người thầy dạy tiếng Ê Đê tại rất nhiều khóa học của các ngành; là một già làng uy tín của buôn làng”.