Bảng lảng chiều biên giới

Chúng tôi tới Bản Chu vào một buổi chiều bảng lảng vắng bóng người qua lại. Khác hẳn với hình dung về một vùng đất vốn là “thủ phủ” miền Đông Bắc, bản Chu mang vẻ trầm mặc, có phần heo hút. Tới thăm nhà của nhân sĩ cách mạng vốn là quan Tổng đốc trong thời kỳ Pháp thuộc Vi Văn Định, chúng tôi còn ngạc nhiên hơn nữa.

“Biệt phủ” của quan Tổng đốc khi xưa chỉ còn lại chiếc cổng đã rêu phong, những bức tường bị phá nham nhở trơ lại nền móng. Thế nhưng, nếu nhìn kỹ một chút, biệt phủ tuy đã đã bị tàn phá nhưng vẫn toát lên sự uy nghi, nhất là ở vị thế đắc địa. Mặt biệt phủ hướng ra con sông Kỳ Cùng, lưng dựa vào những dãy núi bao bọc trùng trùng điệp điệp phía mờ xa. Đó là thế đắc địa “tọa sơn hướng thủy” trong thuật phong thủy. Quan sát có thể cảm nhận được đây là một thành quách “bất khả xâm phạm”.

Có lẽ vì thế mà, biệt phủ của Tổng đốc Vi Văn Định tuy đổ nát, nhưng vẫn còn có 1 người tình nguyện ở lại giữ phủ. Đó là ông Hoàng Văn Báo, con của người lái xe Hoàng Đình Trọng (ông Trọng là lái xe riêng của của cụ Vi Văn Định).

Chia sẻ về dòng họ Vi, ông Báo say sưa kể, dòng họ Vi ở Bản Chu vốn có gốc tích từ Nghệ An. Sau khi Lê Lợi tập hợp binh mã, đứng lên đánh đuổi giặc Minh, ông Vi Kim Thăng với con trai Vi Phúc Hân đã cùng chủ tướng đuổi theo tiêu diệt Liễu Thăng ở Chi Lăng, Lạng Sơn. Sau khi đất nước được bình định, ông được phong làm Thảo Lộ tướng quân, trấn giữ vùng biên ải phía Bắc.

Sau khi nghiên cứu kỹ lưỡng, hai cha con ông Vi Kim Thăng đã chọn mảnh đất ở Bản Chu để khai hoang, lập ấp. Con cháu đời sau nối tiếp trấn ải phương Bắc. Trải qua nhiều đời, đến đời ông Vi Văn Định là 14 đời trấn ải biên cương.

Khi cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp của dân tộc ta bùng nổ, Bác Hồ luôn có chủ trương tăng cường khối đại đoàn kết dân tộc, không để cho kẻ thù lợi dụng, lôi kéo đồng bào dân tộc thiểu số vào những mục tiêu đen tối của chúng. Do đó, Bác đã cho đón “vua Mèo” Vương Chí Sình từ Hà Giang về Hà Nội, kết nghĩa anh em và đổi tên họ cho ông sang Hồ Chí Thành. Bác cũng nói: Con cháu cụ Vi đều đi theo cách mạng cả, hãy mời cụ Vi về Hà Nội.

Do đó, Bác đã cử người tới Bản Chu đón cụ Vi Văn Định đi theo cách mạng. Trước khi rời Lạng Sơn, ông Vi Văn Định đã cho làm cỗ chia tay và bà con địa phương đến rất đông. Uy danh dòng họ hơn 10 đời làm thổ ty ở Lạng Sơn có nhiều công trạng với quốc gia cho tới giữa thế kỷ XX vẫn còn quá lớn trong lòng đồng bào dân tộc thiểu số ở đây...

Đi theo cách mạng, cụ Vi Văn Định được bầu tham gia Mặt trận Việt Minh và Liên Việt (1951), Mặt trận Tổ quốc Việt nam (1955). Việc cụ Vi Văn Định đồng ý đi theo cách mạng đã tác động rất tốt tới khối đại đoàn kết dân tộc, chung tay chống giặc ngoại xâm. 

 Suối nguồn vẫn chảy

 Nếu như những dinh thự nguy nga tráng lệ của họ Vương ở Đồng văn, Hà Giang, Dinh của Hoàng A Tưởng ở Bắc Hà, Lào Cai vẫn nguyên vẹn và trở thành địa điểm du lịch nổi tiếng, thì tiếc thay “biệt phủ” của dòng họ Vi đến nay dường như thành phế tích. Tuy nhiên, những gì còn sót lại cùng với giá trị lịch sử của nó, chúng ta hoàn toàn có thể phát triển khu di tích này thành một địa điểm du lịch nổi tiếng. Ngày 10/11/2020 tại xã Khuất Xá, huyện Lộc Bình, UBND huyện Lộc Bình đã tổ chức lễ đón nhận bằng xếp hạng di tích cấp tỉnh đối với di tích: Khu di tích lưu niệm dòng họ Vi.

Nói về biệt phủ của họ Vi, ông Báo cho biết, công trình này được xây hai lần. Lần thứ nhất là do cụ Vi Văn Lý (thân sinh ra cụ Vi Văn Định) xây tầng 1. Sau khi bố mất, cụ Vi Văn Định xây tiếp 4 tầng uy nghiêm và hệ thống kiến trúc độc đáo. Tiếc thay, từ khi con cháu họ Vi không về lại bản Chu, cùng với sự tàn phá của chiến tranh, biệt phủ vì thế cũng bị bỏ hoang, đổ nát. Điều còn lại nơi đây, có lẽ là 1 mạch nguồn nối liền quá khứ với hiện tại- mạch nước Bó Lìn.

Đây chính là giếng nước mà Tổng đốc Vi Văn Định tự tay đào năm 1910, cạnh khu vực ngôi chùa có gốc đa cổ thụ. Không giống như những giếng khác cần phải mồi lấy nước, giếng này chỉ cần mở nút giếng là nước tự phun nước ra. Vì thế, người dân vẫn thường gọi giếng này là Bó Lìn (tiếng Tày dịch ra là mạch nước).

Già làng Bùi Văn Kê, thôn bản Chu cho biết, già vẫn nghe các cụ cao niên đời trước kể,  xưa kia dù giếng nước của nhà quan Tổng đốc, nhưng ông vẫn cho cả làng dùng chung. Bà con thường đến lấy nước, tắm giặt từ vòi nước trong giếng. Hiện nay, các gia đình đều đã có giếng khoan riêng, hoặc máy bơm, nhưng như một thói quen, thỉnh thoảng họ vẫn đến giếng Bó Lìn lấy nước về sinh hoạt.

"Khi đi xa, người dân ở bản Chu bao giờ cũng mang theo chai nước Bó Lìn như một kỷ vật của quê hương. Những người dân khi đi thăm con cháu ở xa cũng không quên mang theo thứ “đặc sản” này của quê mình", ông Kê chia sẻ thêm.

Cũng theo lời kể của ông Hoàng Văn Báo, từ khi cụ Vi Văn Định ra đi, con cháu họ Vi không về lại bản Chu lập nghiệp sinh sống, nhưng thông tin về người trong dòng họ Vi thì người trong bản vẫn biết và quan tâm. Ví dụ như, con trai Tổng đốc Vi Văn Định là ông Vi Văn Kỳ, từng là nhân viên Bộ Nội vụ thuộc Chính phủ nước Việt Nam Dân chủ Cộng hoà, con gái là bà Vi Kim Ngọc (vợ của cố Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo Nguyễn Văn Huyên), người con gái khác là bà Vi Kim Phú (vợ Giáo sư Hồ Đắc Di, Hiệu trưởng Đại học Y Hà Nội), cháu nội cụ là Vi Thị Nguyệt Hồ (vợ Giáo sư y khoa Tôn Thất Tùng)... 

 Năm 2011, con cháu họ Vi cũng đã cho dựng lại gian nhà nhỏ để lưu giữ lịch sử gia tộc. Mỗi khi có dịp về quê, con cháu họ Vi khi ra đi đều không quên mang theo chai nước giếng Bó Lìn để ghi nhớ với quê cha đất Tổ.