Theo lời hẹn trước, già làng Sôn đón chúng tôi từ đầu làng. Già Sôn là người đã chứng kiến bao thăng trầm lịch sử của làng Kon Sơ Lăl. Chúng tôi theo chân già Sôn đến nhà rông, từ xa, nhà rông hiện lên thật sừng sững và uy nghi. Cùng chúng tôi vào tham quan nhà rông, già làng Sôn lấy một ghè rượu cần để mời khách quý. Trong hương men rượu cần, già Sôn bắt đầu đưa chúng tôi ngược dòng kí ức: “Đối với người làng Kon Sơ Lăl, ai cũng tự hào vì làng mình có nhà rông lớn nhất Tây Nguyên. Không những thế, nhà rông còn là hồn cốt, là văn hóa mà ông cha để lại, nó gắn liền với cuộc đời của mỗi con người và là niềm tự hào của dân tộc”.

“Tuy nhiên, ít ai biết rằng, người làng Kon Sơ Lăl từng phải chứng kiến cảnh nhà rông bị cháy. Đó là nhà rông ở làng Kon Sơ Lăl cũ cách làng mới khoảng chừng 4km. Ngày trước, hầu hết người làng đều ở đó, sau này chính quyền đã vận động người dân chuyển đến khu tái định cư gần trung tâm xã để thuận lợi cho việc phát triển kinh tế. Về làng mới, người làng tiếp tục dựng một nhà rông mới. Đồng thời, vẫn giữ gìn nhà rông ở làng cũ vì nó đã gắn bó với người làng bao đời nay”- già Sôn kể.

Những tưởng mọi thứ đều yên bình, nhưng một chiều tháng 4-2015, một cơn mưa giông, sấm sét đánh vang rền, phá tan sự yên bình vốn có của ngôi làng cũ. Nhà rông sừng sững bao năm qua bỗng cháy rực như ngọn đuốc trong sự bất lực của dân làng. Sau trận hỏa hoạn, ngôi làng trở nên trầm mặc. Người già trong làng đưa đôi mắt buồn hoang vắng bên những tàn tích còn sót lại như cố giữ lại những ngày hội, những đêm say rượu cần bên nhịp xoang, tiếng chiêng trong tiềm thức.

Sau bao đêm suy nghĩ, già làng Sôn quyết định bàn với những Người có uy tín ở làng để kêu gọi sức dân xây dựng lại căn nhà rông mới và làm theo kiến trúc nhà rông cũ. Sau khi hội đồng làng đã thống nhất, họ liền thông báo với người dân trong niềm vui mừng, phấn khởi và già làng Sôn là người chỉ đạo chính.

Ông Yưuh (thôn trưởng cũ làng Kon Sơ Lăl) cho biết: “Dựng nhà rông mới mất 1 năm. Tiền dựng nhà rông có được nhờ bán các trụ gỗ còn sót lại của nhà rông cũ. Chúng tôi huy động hết sức lực của dân làng để cùng chung sức xây dựng nhà rông. Cả làng chia làm 6 tổ. Mỗi tổ sẽ phải chịu trách nhiệm lên rừng lấy 2 cái trụ gỗ, 1 đà (xà) trên, 1 đà dưới. Các tổ tiếp tục phân chia công việc cho nhau, đàn ông, thanh niên trai tráng trong làng thì lên rừng lấy gỗ, mây, tre, nứa. Phụ nữ trong làng lên rừng lấy tranh về lợp mái, cứ 1 người thì phải lấy được 10 bó tranh”.

Cứ thế, nhà rông Kon Sơ Lăl được xây dựng trong vòng 4 tháng, bắt đầu từ tháng 4-2017. Trước đó, người dân đã bỏ ra 1 năm để chuẩn bị nguyên liệu. Khi thi công, người dân bỏ gần 4.000 ngày công. Nhà rông được hoàn thành vào tháng 8-2017 và trở thành nhà rông lớn nhất Tây Nguyên, với chiều dài là 23m, cao 20m, rộng chính giữa là 12m, rộng 2 bên, mỗi bên 10m.

Và một điều đặc biệt khi xây dựng căn nhà rông lớn nhất Tây Nguyên, đó là già làng Sôn không biết chữ, ông không vẽ bản thiết kế. Cách ông hướng dẫn người làng thực hiện các công việc là từ trí óc và con mắt. “Tôi không vẽ bản thiết kế nào cả, vì tôi không biết chữ, tất cả tôi chỉ nghĩ trong đầu. Tôi nói với bà con, nhà rông mới được dựng giống nhà rông ở làng cũ để bà con dễ hiểu. Bà con góp ý lại rằng, muốn làm nhà rông to hơn để chứa hết cả làng. Khi bắt tay vào thực hiện, những Người có uy tín trong làng đã cùng tôi giám sát các quy trình để đưa ra những phán đoán chuẩn xác nhất để dân làng mình thực hiện” - Già làng Sôn nói.

“Người làng lấy dây thừng làm thước đo. Dân mình làm nhà sàn ở quen rồi, cứ thế mà làm tuần tự thôi, dựng cột, đóng khung, đặt đà, lợp mái. Mà khó nhất là đặt đà ngang, nhìn không kĩ là sẽ làm nhà rông bị méo mó. Chúng tôi nhiều lần phải cùng nhau đứng xem và chỉnh sửa mới được như thế này”- Già làng Sôn cho biết thêm.

Cùng chúng tôi đi tham quan nhà rông, già làng Sôn trầm tư nói: “Nhà rông này được dựng lên để xoa dịu nỗi mất mát trong cơn hỏa hoạn năm xưa của dân làng. Nó được dựng lên theo đúng kiểu nhà rông truyền thống của người Ba Na. Để làm thành công nhà rông này là nhờ sự đoàn kết, cùng nhau chung sức, đồng lòng của dân làng. Đến nay, Kon Sơ Lăl được công nhận là làng văn hóa rồi, chỉ hy vọng sau này, thế hệ trẻ vẫn tích cực bảo tồn nhà rông của làng, giữ gìn hồn cốt dân tộc trên mảnh đất đại ngàn này”.