Lễ hội Mường Xia là sinh hoạt văn hóa, tín ngưỡng quan trọng trong đời sống văn hóa tinh thần của đồng bào dân tộc Thái huyện vùng cao Quan Sơn. Đây là dịp để người dân tri ân, tưởng nhớ công ơn của Tướng quân Tư Mã Hai Đào - người có công lớn trong việc đánh tan quân xâm lược, trấn ải biên cương và mang lại cuộc sống ấm no cho người dân dọc biên giới miền Tây xứ Thanh.

Hàng năm cứ đến ngày mùng 9, 10 tháng 2 (âm lịch) đồng bào nơi đây lại tổ chức Lễ hội Mường Xia. Song, thời cuộc thay đổi, sau lần tổ chức cuối cùng vào năm 1957, lễ hội lặng lẽ tồn tại ở bản Trung Sơn, xã Sơn Thủy bằng việc duy trì cúng tế hàng năm mỗi dịp Tết đến, Xuân về.

Phải mất gần 6 thập kỷ, đến năm 2010, Lễ hội Mường Xia mới được khôi phục. Kể từ đây, vào ngày 9, 10 tháng 2 âm lịch hàng năm, xã Sơn Thủy lại tổ chức Lễ hội Mường Xia và 5 năm huyện Quan Sơn lại tổ chức 1 lần với quy mô cấp huyện.

Ngày nay, Lễ hội Mường Xia không chỉ thu hẹp ở đồng bào dân tộc Thái thuộc xã Sơn Thủy (Quan Sơn), mà còn là nơi giao lưu, sinh hoạt văn hóa giữa các dân tộc anh em Thái, Kinh, Mường huyện Quan Sơn và Mường Đào huyện Bá Thước (quê hương của Tư Mã Hai Đào), Mường Bén và Mường Xôi của nước bạn Lào.

Trải qua biến thiên của thời gian, những thăng trầm của lịch sử, Lễ hội Mường Xia vẫn được người dân địa phương trao truyền qua nhiều thế hệ. Hiện nay, Lễ hội có sự thay đổi để phù hợp với thực tế, nhưng vẫn giữ được “hồn cốt” vốn có. Với những giá trị lịch sử, nhân văn và khoa học sâu sắc, năm 2022 Lễ hội Mường Xia được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể Quốc gia.

Phát biểu tại buổi lễ, ông Đầu Thanh Tùng - Phó Chủ tịch UBND tỉnh chúc mừng và biểu dương Đảng bộ, chính quyền và Nhân dân huyện Quan Sơn, xã Sơn Thủy, đặc biệt là các nghệ nhân đã có nhiều nỗ lực gìn giữ, phát huy, đưa Lễ hội Mường Xia trở thành Di sản Văn hóa phi vật thể Quốc gia. Phó Chủ tịch UBND tỉnh ghi nhận những nỗ lực của Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch và các đơn vị có liên quan trong việc phối hợp với UBND huyện Quan Sơn nghiên cứu, lập hồ sơ đề nghị đưa Lễ hội Mường Xia vào Danh mục Di sản văn hóa phi vật thể Quốc gia.

Theo đó, Phó Chủ tịch UBND tỉnh Thanh Hóa đề nghị chính quyền, Nhân dân và cộng đồng người Thái huyện Quan Sơn nói riêng, cộng đồng người Thái trên địa bàn tỉnh nói chung và Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch cần phối hợp chặt chẽ, triển khai nghiêm túc, hiệu quả việc bảo vệ và phát huy giá trị của Di sản văn hóa phi vật thể Lễ hội Mường Xia theo đúng quy định của pháp luật. Đồng thời, yêu cầu huyện Quan Sơn cần tiếp tục nghiên cứu, có giải pháp giữ gìn và phát huy bản sắc, truyền thống dân tộc Thái nói chung và Lễ hội Mường Xia nói riêng trong phát triển kinh tế - xã hội, đặc biệt là phát triển du lịch gắn với văn hóa, con người và lịch sử, góp nâng cao đời sống vật chất và tinh thần của Nhân dân.

Cùng với Lễ đón nhận Di sản văn hóa phi vật thể Quốc gia Lễ hội Mường Xia, Lễ hội Mường Xia năm 2023 sẽ diễn ra trong các ngày từ 28/2 đến 1/3. Lễ hội được tổ chức 2 phần, trong đó phần lễ gồm nghi lễ rước đá vía, đồ tế lễ và dâng hương tại Đền thờ tướng quân Tư Mã Hai Đào; phần hội có các trò chơi, trò diễn dân gian, tạo không khí vui tươi, phấn khởi trong cộng đồng.