Đây là nơi diễn ra các sinh hoạt văn hóa Quan họ, giao lưu, truyền dạy, giữ vai trò quan trọng trong việc bảo tồn và phát huy giá trị của di sản văn hóa dân ca Quan họ Bắc Ninh. Nhận thức được điều đó, thời gian qua, tỉnh Bắc Ninh đã triển khai nhiều giải pháp phục dựng và phát huy các giá trị nhà chứa tạo điều kiện cho Quan họ trường tồn và lan tỏa.

Hơn 100 năm qua, ngôi nhà chứa của cụ Ngô Thị Khu, thôn Viêm Xá, xã Hòa Long, TP. Bắc Ninh, tỉnh Bắc Ninh đã trở thành điểm đến quen thuộc của các liền anh, liền chị Quan họ. Đây cũng là căn nhà chứa cổ duy nhất còn lưu giữ trên địa bàn tỉnh Bắc Ninh.

Một buổi sinh hoạt tại nhà chứa của CLB Quan họ Đương Xá.

Theo cụ Ngô Thị Khu, xưa kia mỗi bọn Quan họ (một nhóm chơi Quan họ theo cách gọi của người Quan họ) có một nơi sinh hoạt riêng mà người Quan họ vẫn thường gọi là nhà chứa. Bọn Quan họ nam có nhà chứa nam, bọn Quan họ nữ có nhà chứa nữ. Đây là nơi hội họp, luyện tập, nơi “ngủ bọn” của bọn Quan họ và lớp đàn em học nghề chơi. Nơi đây còn là địa điểm đón tiếp và mời cơm Quan họ bạn, là nơi tổ chức hát canh giữa bọn Quan họ sở tại và bọn Quan họ kết bạn với mình trong những dịp lễ hội của làng.

Thông thường một làng có bao nhiêu bọn Quan họ thì phải có bấy nhiêu nhà chứa. Chủ nhà chứa được gọi là “ông chứa” (nếu là nhà chứa bọn Quan họ nam) hoặc “bà chứa” (nếu là nhà chứa bọn Quan họ nữ). Những người này thường là những liền anh, liền chị cao tuổi, có uy tín nhất trong bọn Quan họ.

Nhớ lại những ngày đi chơi Quan họ, Nghệ nhân Nhân dân Nguyễn Thị Bàn, thôn Viêm Xá, xã Hòa Long, TP. Bắc Ninh tâm sự: Trước đây, hai bọn Quan họ kết bạn với nhau không chỉ đến ngày hội mới được gặp nhau mà hễ thấy nhớ nhau là đến gặp ca với nhau. Những nhóm này phải đến nhà chứa xong rồi mới được đi đến những điểm ca khác. Ngày nay, cùng với phát triển của xã hội, các bọn Quan họ không có nhiều dịp gặp nhau nên cứ đến ngày diễn ra lễ hội ở địa phương mình, bọn Quan họ chủ lại mời Quan họ kết bạn với mình đến dự.

Đến ngày gặp nhau, đông đảo thành viên trong bọn Quan họ chủ tập trung tại nhà chứa để đón Quan họ khách. Sau đó, hai bên cùng ra đình, đền, chùa làm lễ rồi lại quay về sinh hoạt trong nhà chứa. Những người Quan họ chủ sẽ mua thức ăn, nước uống phục vụ Quan họ bạn. Sau khi dùng bữa, bọn Quan họ tổ chức canh hát thâu đêm suốt sáng. Khi mệt, nhà chứa cũng là nơi để Quan họ “ngủ bọn” để hôm sau lại hát tiếp. Tuy nhiên, theo truyền thống của người Quan họ, hai bọn Quan họ kết bạn với nhau sẽ không được có tình cảm nam nữ với nhau, vì sau khi kết bạn những người này được coi như anh em một nhà. Bởi vậy, những liền anh, liền chị sinh hoạt văn hóa Quan họ rất trong sáng.

Nhà chứa không chỉ là nơi sinh hoạt văn hóa, truyền dạy dân ca Quan họ mà còn là địa điểm đón khách đến giao lưu. Tuy nhiên, qua thời gian, nhà chứa dần mất đi. Nhằm thực hiện cam kết với UNESCO trong bảo tồn và phát triển dân ca Quan họ Bắc Ninh, tỉnh Bắc Ninh đã triển khai nhiều giải pháp, trong đó, có việc phục dựng lại các nhà chứa. Đây là chủ trương đúng, đáp ứng được lòng mong mỏi của những người yêu Quan họ.

Các cháu thiếu nhi trong CLB Quan họ Đương Xá, phường Vạn An, TP. Bắc Ninh sinh hoạt tại nhà chứa Quan họ của khu phố.

Ông Nguyễn Văn Thuyết, CLB Quan họ Đương Xá, phường Vạn An, TP. Bắc Ninh tâm sự: Trước đây khi chưa có nhà chứa, những thành viên trong CLB thường đến sinh hoạt truyền dạy Quan họ tại nhà bà Nguyễn Thị Quýnh, Chủ nhiệm CLB. Tuy nhiên, do đây là gia đình cá nhân, trong khi số thành viên trong CLB đông, việc tập luyện bị ảnh hưởng nhiều.

Đến nay, CLB Quan họ Đương Xá là một trong những CLB Quan họ đầu tiên được xây dựng nhà chứa, các thành viên đều rất phấn khởi. Nhờ có nhà chứa, các hoạt động giao lưu Quan họ được triển khai thường xuyên hơn. Các thành viên trong CLB còn tích cực sưu tầm những bài Quan họ lưu truyền trong dân gian và sáng tác thêm những bài Quan họ lời mới để truyền dạy cho lớp măng non kế cận.

Ngày nay, nhà chứa vẫn là thiết chế không thể thiếu được trong sinh hoạt văn hóa của người Quan họ, nhất là trong công tác bảo tồn những canh hát Quan họ cổ lề lối. Toàn tỉnh Bắc Ninh đã xây dựng mới 2 nhà chứa, là nhà chứa khu Đương Xá, phường Vạn An,TP. Bắc Ninh và nhà chứa Thôn Lũng Giang, thị trấn Lim, huyện Tiên Du. Ngay sau khi tiếp nhận, các CLB đã sử dụng và phát huy tác dụng một cách hiệu quả. Đây là cơ sở để Bắc Ninh tiếp tục đầu tư xây dựng các nhà chứa theo lộ trình, góp phần đưa Quan họ trường tồn và lan tỏa.

THANH THƯƠNG - NGỌC ÁNH