Nhóm người Dao đỏ ở bản Huổi Sâu, xã Pa Tần, huyện Nậm Pồ (Điện Biên) cư trú ở vùng núi cao, xa xôi hiện vẫn còn lưu giữ được nhiều lễ thức của nghi lễ này. Bản Huổi Sâu có 95 hộ, 434 nhân khẩu, gồm có các họ chính như: Chảo, Tẩn, Phàn, Phùng... Năm nay, cộng đồng Dao đỏ bản Huổi Sâu đã chọn ngày 21/11 dương lịch (tức ngày 15/10 âm lịch) để tổ chức Lễ Nhảy lửa.

Những người đàn ông dân tộc Dao nhảy vào lửa bằng chân trần nhưng không bị bỏng.

Ngay từ sáng sớm, khi con gà rừng cất tiếng gáy đầu tiên cũng là lúc các ngôi nhà trong bản sáng đèn. Phụ nữ tất bật giúp nhau diện trang phục truyền thống, còn đàn ông trong nhà có nhiệm vụ chuẩn bị đồ cúng mang đến lễ. Trước kia, Lễ Nhảy lửa mang tính chất trong dòng họ nên chỉ diễn ra tại nhà trưởng họ. Song ngày nay đã được mở rộng, mang tính cố kết cộng đồng hơn nên bà con thường lựa chọn địa điểm tổ chức tại nhà thầy cúng (nếu đủ rộng) hoặc một nơi trung tâm của bản để mọi người cùng chung vui.

Ông Chảo Siêng Tá, già làng uy tín ở bản Huổi Sâu cho biết, tổ chức Lễ Nhảy lửa để cầu phúc, cầu may, xua đuổi ma tà, cái xấu cho dòng tộc và dân bản; cầu thần lửa mang lại sự ấm áp, vui mừng cho một vụ thu hoạch hoa màu vừa kết thúc và cầu thần linh phù hộ cho an khang thịnh vượng. Để chuẩn bị cho nghi lễ này, mâm lễ phải có đủ: một cái đầu lợn (hoặc lợn con); bát hương; nước trắng; rượu và năm cái chén; giấy dó tượng trưng vàng bạc âm phủ; quẻ âm dương (bằng một đoạn tre bổ đôi); 2 hào bạc; gạo đã được gói trong túm vải.

Khi lễ vật đã chuẩn bị đầy đủ, giờ tốt đến, dưới sự chủ trì của thầy cúng chính trong bộ trang phục truyền thống của dân tộc sẽ thực hiện các nghi thức cúng lễ trước bàn thờ tổ tiên và mâm lễ. Trong suốt quá trình này, trống, chiêng là nhạc cụ quan trọng không thể thiếu, tiếng nhạc được xem như cầu nối, giúp các vị thần linh tìm về chung vui với dân bản. Nghi lễ cúng rất quan trọng, vì thế sẽ được thực hiện nhiều lần, với nhiều nghi thức.

Đồng bào Dao đỏ tại Điện Biên vẫn bảo tồn được những giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc mình, nhất là trang phục, nghi lễ.

Trước khi buổi lễ bắt đầu, một đống củi lớn được đốt lên ở khoảng sân rộng, thầy cúng bắt đầu ngồi vào mâm lễ đọc lời cầu khấn, những người muốn được nhảy lửa ngồi hầu lễ phía sau thầy cúng. Khi củi cháy thành đống than hồng rực đỏ, thầy cúng xin quẻ âm dương được thần lửa đồng ý, các chàng trai người Dao như được phù phép, trong phút thăng hoa xuất thần, họ nhảy bật lên bằng cả hai chân và lao vào nhảy giữa đống than hồng rừng rực.

Trong suốt quá trình này, người phụ nữ chỉ được đứng xung quanh đống lửa, tay cầm chổi liên tục quét gọn các tàn than bị tung ra. Điều đặc biệt là không phải ai cũng được tham gia nhảy lửa mà chỉ có đàn ông có sức khỏe, đảm bảo đầy đủ các điều kiện đặt ra trước đó mới được nhảy lửa. Họ nhảy bằng chân trần trên than hồng nhưng không bị bỏng, họ coi đó là cánh cửa chạm đến thần linh. Cứ như vậy, người nọ nối tiếp người kia cho đến khi đống than hồng tắt lịm dưới những đôi chân trần đen nhẻm do than để lại.

Sau khi nghi thức nhảy lửa là đến nghi thức trình diễn các điệu múa, đây cũng là một nghi thức rất quan trọng trong lễ nhảy lửa của người Dao đỏ. Trong Lễ nhảy lửa có hai thầy cúng đóng vai trò của người quán xuyến, một ông là chủ đám (Sliêu họ), một ông múa (Khoi tàn). Các điệu múa gồm có: “Tam nguyên an ham” hay còn gọi là múa “Ra binh vào tướng”; điệu múa chính thức là “Nhìang chầm đao”; điệu múa phát nương, múa điệu bắt ba ba; múa gà… Đây là các điệu múa thể hiện sức mạnh của tướng quân âm binh, biểu dương tinh thần thượng võ và tái hiện lại đời sống sinh hoạt, lao động thường ngày của người dân.

Nghi lễ cuối cùng là việc thầy cúng đốt tiền âm phủ biếu vàng mã để các cụ, ông bà, tổ tiên, các vị thần thánh trở về cõi tiên và cầu khấn để phù hộ cho gia đình, dòng họ, dân bản mọi sự tốt lành, bảo vệ cuộc sống được thanh bình, yên vui. Sau cùng là phần múa hát thể hiện niềm vui, niềm tin của bản làng qua nghi lễ.

Lễ nhảy lửa thường được tổ chức vào cuối năm hoặc đầu xuân năm mới. Lửa mang lại sự ấm áp, mừng cho một vụ thu hoạch hoa màu vừa kết thúc và cầu thần linh phù hộ cho an khang thịnh vượng cũng như xua đuổi tà ma, bệnh tật. Đây là nét sinh hoạt văn hóa tinh thần phong phú và độc đáo của đồng bào Dao đỏ tại Điện Biên. Hiện nay ngành Văn hóa tỉnh Điện Biên đang rất nỗ lực để bảo tồn nét văn hóa này.

VŨ LỢI