Từ Thành phố Cao Bằng dọc theo quốc lộ 3 đến địa phận đèo Mã Phục, theo tỉnh lộ 205 về huyện Trà Lĩnh gần 10 km, du khách đến hồ Thang Hen sẽ được chiêm ngưỡng cảnh sắc thiên nhiên tuyệt đẹp. Với vách đá dựng đứng thuộc địa hình cacxtơ của những dãy núi trùng điệp bao quanh hồ, nhiều khối đá bị xẻ tạo thành những chiếc răng bừa khổng lồ. Có nơi, núi lô xô một sườn dựng đứng, một sườn thoai thoải tạo cảm giác như những dãy nhà một mái nối tiếp nhau. Hồ Thang Hen là một chuỗi liên hoàn các hồ nhỏ chạy dọc theo thung lũng đá vôi. Do quá trình đá trên trần kênh động ngầm của con sông Trà Lĩnh bị sụt xuống tạo thành hồ.

Mặt hồ được ví như chiếc gương màu ngọc bích, nằm gọn gàng giữa những tán rừng phủ xanh triền núi, cảnh quan sơn thủy hữu tình, thơ mộng. Trông xa, dáng hồ còn tựa như một cái “đuôi ong” khổng lồ đúng như ý nghĩa của từ “Thang Hen” trong tiếng dân tộc Tày.

Hồ chính có hình thoi, nơi rộng nhất là 500 m, nơi dài nhất là 2.000 m, có chỗ sâu đến hàng trăm mét. Bồng bềnh theo những con thuyền trên mặt nước, du khách có thể dạo chơi từ hồ này sang hồ khác để ngắm cảnh non xanh nước biếc.

Nếu ghé thăm hồ trong buổi sớm mai, giữa làn sương lam mờ ảo như dải lụa quyện sắc mây trời, cảnh vật thơ mộng với hương rừng thơm ngát xen lẫn tiếng chim, du khách có thể thả hồn mình theo dòng nước mênh mang và nghe những người chèo thuyền kề về sự tích hồ Thang Hen - nơi có chàng Sung tài giỏi lấy vợ nên mê chơi, quên cả về kinh thành nhận chức quan, khi nhớ ra chàng chạy được 36 bước thì đập đầu vào đá chết tạo nên 36 hồ nước trong xanh.

Khi mặt trời lên cao, những tia nắng vàng như rót mật xuống mặt hồ lấp lánh, phản chiếu bóng cây vươn mình trên vách đá cheo leo, điểm tô bóng thuyền neo đậu yên bình trên mặt nước tĩnh lặng... xa xa, vài ngôi nhà sàn mang vẻ đơn sơ, mộc mạc của miền sơn cước.

Dọc theo phía Tây, trong sắc trời man mác của bóng chiều tà, tiếng nhịp mái chèo đuổi cá của dân chài càng làm cho lòng người thêm lưu luyến. Xa hơn nữa về phía Đông, bờ hồ trải rộng thoai thoải với nhiều mỏm đá tai mèo có hình thù vui mắt. Mạn Đông Bắc, hang Thang Hen nhô ra mặt nước như đầu rồng mê ngủ hàng ngàn năm. Giữa mùa mưa, nước hồ trở nên ầm ầm dữ dội đổ vào lòng hang, va vào các nhũ đá tạo âm thanh trầm bổng như dàn nhạc với đủ trống, chiêng, thanh la, não bạt rền vang, theo dân gian đó là lúc thần hồ mở hội.

Vẻ đẹp tựa tranh vẽ của hồ Thang Hen gợi cho du khách có cảm giác thích thú, muốn chìm đắm ở đó mãi không thôi. Khung cảnh non xanh nước biếc hữu tình chẳng khác nào cõi tiên. Sự xuất hiện của những áng mây bay lơ lửng quanh núi lại càng làm cho nơi đây thêm bí ẩn, huyền ảo.

Khu vực hồ có bờ vực đá dựng đứng cho phép du khách có thể dễ dàng quan sát những cây gỗ nghiến tuổi đời hàng trăm năm cùng nhiều giống hoa lan rừng. Môi trường tự nhiên tuyệt vời còn trở thành nơi lý tưởng để các loài động vật hoang dã sinh sống như chim gáy, gà gô, khỉ vàng.

Trong chuyến tham quan của mình, bạn đừng quên trải nghiệm việc ngồi thuyền, trôi theo dòng nước hồ xanh biếc. Thỏa thích để thu trọn thiên nhiên tươi đẹp vào tầm mắt. Hoặc chỉ đơn giản là tản bộ quanh hồ, tận hưởng không khí khoáng đạt, trong lành cũng đủ thấy sự bình yên.

Đến Cao Bằng, thăm hồ Thang Hen, du khách nghỉ lại một đêm trong những ngôi nhà sàn của đồng bào dân tộc bên rừng nghiến cổ thụ với những trải nghiệm thú vị. Bên ánh lửa bập bùng, mùi ngô nếp nướng quyện với chén rượu nồng càng khiến lòng người thêm ấm áp. 

Đặc biệt,  thưởng thức các món ăn dân tộc chế biến từ sản vật vùng hồ như cá rầm xanh om trám, cá anh vũ xào ớt, tôm núi kho me... hay gà đồi, lợn quay, rau bò khai thơm ngon có tiếng... cùng hương vị rượu nồng ấm chưng cất từ ngô và men lá theo phương pháp cổ truyền của người Tày. 

Giữa không gian mênh mông, bức tranh sơn thủy hữu tình của non nước Cao Bằng, những điệu Then, câu lượn được các thiếu nữ cất lên làm say lòng biết bao du khách thập phương.