Festival “Cù Lao Chàm - Mùa Ngô đồng đỏ” 2024 sẽ diễn ra từ ngày 19 - 25/7, tại xã đảo Tân Hiệp, thành phố Hội An, tỉnh Quảng Nam, với rất nhiều hoạt động văn hóa đặc sắc. Trong đó, điểm nhấn là Lễ đón nhận danh hiệu Di sản Văn hóa phi vật thể Quốc gia nghề đan võng ngô đồng.

Lễ hội diễn ra cùng với thời điểm mùa ngô đồng - loài cây biểu tượng của xứ đảo Cù Lao Chàm, gắn với không gian sống, sinh hoạt của người dân nơi đây nở hoa đỏ rộ, khoe sắc thắm trên đảo.

Chương trình khai mạc sẽ diễn ra vào tối 21/7, cùng với nhiều tiết mục biểu diễn nghệ thuật hấp dẫn. Cùng với đó là nhiều hoạt động diễn ra từ ngày 19 - 25/7, như giải đua ghe ngang xã Tân Hiệp lần thứ 4 tại cầu cảng Bãi Làng; Trại hè san hô tại bãi biển Bãi Ông.

Tháng 11/2014, Hội đồng Cây Di sản Việt Nam đã công nhận 3 loài cây ở Cù Lao Chàm là cây Di sản Việt Nam, trong đó có 1 cây ngô đồng đỏ ở Hòn Lao, trên 100 năm tuổi.

Tháng 4/2015, Hội Bảo vệ thiên nhiên và Môi trường Việt Nam công bố quyết định công nhận cây Di sản Việt Nam cho quần thể 3 cây ngô đồng đỏ cổ thụ tại dốc suối Tình, thôn Bãi Làng, có tuổi đời 155 - 250 năm.

Ngoài ra còn có các sự kiện như triển lãm ảnh ngô đồng đỏ; Trưng bày sản phẩm và trình diễn đan võng ngô đồng; Chương trình “Đêm Cù Lao”; “Chợ đêm Cù Lao”; Phiên chợ giới thiệu kết nối sản phẩm địa phương tại cảng du lịch Cù Lao Chàm.

Sản phẩm nghề đan võng ngô đồng truyền thống của cư dân Cù Lao Chàm là một dạng thức văn hóa dân gian, góp phần minh chứng cho sự tiếp cận, khai thác khá sớm nguồn tài nguyên rừng, nhằm thích ứng với địa hình biển đảo của cộng đồng cư dân nơi đây.

Những tri thức dân gian trong việc khai thác nguyên liệu và đan võng ngô đồng là cơ sở quan trọng để đảm bảo sự tồn tại của nghề truyền thống này ở Cù Lao Chàm, duy trì bền vững di sản văn hóa của tiền nhân để lại.

Tháng 2/2024, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch quyết định đưa nghề thủ công truyền thống đan võng ngô đồng ở xã Tân Hiệp, thành phố Hội An vào Danh mục Di sản Văn hóa Phi vật thể Quốc gia.

Theo nhiều người cao niên trên đảo, nghề đan võng cây ngô đồng đã có từ rất lâu không ai biết người khai sinh ra nghề nhưng đến nay, nghề vẫn tồn tại và truyền lại cho thế hệ trẻ.

Võng ngô đồng Cù Lao Chàm được nhiều người coi là chiếc võng kỳ công, sản phẩm thủ công độc đáo, bởi sự công phu, tỉ mỉ, nhẫn nại mà người đan đặt vào, từ từng khâu chuẩn bị nguyên liệu, từng sợi võng và công sức để cho ra một sản phẩm kỳ công độc đáo.

Nguyên liệu duy nhất để làm võng là vỏ cây ngô đồng, cây này chỉ mọc trên núi cao hoặc vách đá hiểm trở. Bất chấp với mưa bão rễ cây bám chắc vào đá và thân cây luôn dẻo dai, vươn dài như bất chấp sự khắc nghiệt của thiên nhiên.

Từ tháng 4 đến tháng 7 là mùa cây ngô đồng có hoa nở rộ. Đây cũng là thời điểm người dân trên đảo đi chọn vỏ những cây ngô đồng làm nguyên liệu đan võng. Vỏ cây ngô đồng dùng làm võng phải là cây suôn, thẳng mới cho ra sợi suôn, mềm, dai và chịu lực tốt.

Người dân nơi đây cho biết cây ngô đồng sinh trưởng rất tự nhiên do hạt quả già rơi xuống đất rồi mọc lên thành cây. Sử dụng vỏ cây để đan võng là tốt nhất nên người dân thường lựa các cây với chu vi khoảng 20 - 30cm và bán kính từ 3 - 5cm.

Sau khi chặt cây, phải đập thân cây để lấy vỏ bằng một tảng đá to. Dùng một tay giữ một đầu và tay kia đưa lên cao và đập vào đá cho đến khi vỏ cây nứt ra. Làm như vậy 2 đến 3 lần, sau đó dùng chân giữ lại và tách vỏ theo chiều dọc từ trên xuống.

Sợi cây ngô đồng trước khi làm võng sẽ được ngâm và rửa sạch bằng xà phòng. Công đoạn quan trọng là phơi nắng cho khô, rồi bó lại thành từng bó nhỏ để sử dụng khô khi đan võng.

Đan võng ngô đồng khá phức tạp hơn nhiều so với đan lưới, hay đan rổ hay rá. Muốn đan võng trước hết phải biết kỹ thuật khâu dây, người đan phải cẩn thận thắt nút rồi đan thành nhiều nút. Mỗi chiếc võng ngô đồng là một kỳ công, tùy theo loại võng (4 dây) hay võng 6 người (6 dây). Việc đan một chiếc võng cần thời gian là 2 tháng (60 ngày) liên tục.

Không giống như các loại võng khác, võng ngô đồng độ bền cực cao lên đến 15 - 20 năm và vẫn mang lại cảm giác rất êm ái khi nằm.

Khách hàng mua võng ngô đồng không chỉ vì nhu cầu sử dụng mà còn là thú vui, niềm đam mê tìm hiểu phong tục tập quán, văn hóa địa phương của vùng đất Cù Lao Chàm.