Năm 2004, để thực hiện xây dựng dự hồ chứa nước của dự án Thủy điện hồ Cửa Đạt, hàng ngàn hộ dân xã Xuân Liên, Xuân Khao và Xuân Mỹ (huyện Thường Xuân) phải di dời tới khu tái định cư (TĐC) Tây Nguyên, Như Xuân và Như Thanh. Khi đó, người dân được chính quyền tuyên truyền, vận động rằng, mỗi hộ khi tới khu TĐC mới sẽ được cấp miễn phí một ngôi nhà, khu TĐC sẽ có đầy đủ cơ sở vật chất phục vụ cuộc sống của người dân như: điện, đường, trường, trạm. Mỗi hộ sẽ nhận được 2.200m2  đất canh tác, sản xuất và 3 năm đầu được Nhà nước hỗ trợ lương thực.

Nước thủy điện dâng làm giao thông bị chia cắt,người dân phải dùng thuyền sắt để di chuyển.

Tại xã Xuân Liên có 279 hộ dân, với 1.513 nhân khẩu đã chuyển đến khu TĐC mới tại một vùng đất hoang vu ở huyện miền núi Như Xuân. Khi đến nơi TĐC mới xã Xuân Liên được đổi tên thành xã Xuân Hòa (thuộc Như Xuân. Khi nhận đất tại dự án TĐC mới, các hộ dân mới phát hiện ra diện tích đất được cấp thực tế thiếu hụt đi rất nhiều so với diện tích đất được ghi trên sổ đỏ. Nhiều diện tích đất được cấp lại chia vào bờ suối, khe suối, lòng sông, vách núi, vách nghiêng và cả dưới hành lang đường điện cao thế quốc gia nên không thể canh tác, sản xuất.

Người dân rất thất vọng với việc nhận đất thực tế và diện tích đất được ghi trên bìa đỏ. Đại diện cho các hộ thiếu đất là các ông: Vi Văn Xum, Vi Văn Ứa và Vi Hồng Minh cho biết: “Chúng tôi sẽ tiếp tục gửi đơn lên huyện, tỉnh, Trung ương đề nghị, xem xét giải quyết chính đáng số đất còn thiếu, để chúng tôi có tư liệu sản xuất, yên tâm phát triển kinh tế”.

Tại huyện Bá Thước, nơi có Nhà máy Thủy điện Bá Thước 2, người dân nơi đây cũng đang đối mặt với nhiều câu chuyện buồn.

Năm 2017, UBND huyện Bá Thước có thông báo thu hồi toàn bộ vùng diện tích đất thuộc dự án kể trên, giao quyền sử dụng cho một số hộ trong xã đã trúng thầu sử dụng, các hộ trúng thầu đã tiến hành san lấp, đắp bờ… và nghiêm cấm các hộ dân không được phép xuống vùng vịnh để tiến hành đánh bắt, nuôi cá bè. Hàng trăm hộ dân ở các thôn kể trên mất kế sinh nhai, loay hoay tìm việc làm mới.

Không chỉ thiếu kế sinh nhai, mà người dân trong diện di dời, còn chưa thỏa đáng với mức đền bù quá thấp. Ông Trương Công Xuất ở làng Côn, xã Ái Thượng buồn rầu nói: “Chấp hành chủ trương của Nhà nước, người dân chúng tôi đồng ý di dời để thực hiện dự án thủy điện. Nhưng giá đền bù đất lại rẻ quá, một mét vuông đất sản xuất giá đền bù có 5.000 đồng, chỉ bằng một mớ rau”.

Hay Dự án Thủy điện Trung Sơn, được xây dựng trên sông Mã tại xã Trung Sơn, huyện Quan Hóa vào tháng 11/2012. Để phục vụ dự án một số các hộ dân ở xã Trung Sơn nằm trong phạm vi lòng hồ buộc phải di dời đến khu TĐC mới.

Khi về khu TĐC mới, hầu hết các hộ dân phản ánh cuộc sống của họ gặp rất nhiều khó khăn. Bà Phạm Thị Pán, 54 tuổi, khu TĐC Tà Bán chia sẻ: “Nước sinh hoạt lúc có lúc không, nước không đủ dùng. Vườn được giao toàn đá nên khó có thể trồng cây. Khi chia đất lại chia cả đất vách, dốc nghiêng thì làm sao sản xuất nổi, nên nhiều hộ dân chưa đồng ý nhận đất. Ruộng lúa trước kia đã nằm dưới lòng hồ, giờ phải đi xa 7-8km đường rừng để khai hoang trồng lúa”.

Qua tìm hiểu thực tế cho thấy, việc xây dựng ồ ạt các thủy điện tại khu vực miền núi Thanh Hóa, không chỉ khó khăn cho cuộc sống của người dân mà việc các đập thủy điện tích nước, cũng đang ảnh hưởng rất nhiều tới việc tưới tiêu trồng trọt trong nông nghiệp. Việc xây dựng các hồ chứa nước thủy điện cũng làm thay đổi quy luật dòng chảy khiến cho tình trạng lũ lụt, hạn hán đang ngày càng diễn biến bất thường, khó dự báo trước…

Thực tế này, cần phải được các cấp ủy đảng, chính quyền đặc biệt quan tâm khảo sát, nghiên cứu xây dựng tính toán để có kế hoạch, giải pháp khắc phục từng bước những tồn tại trên.

QUỲNH TRÂM