Nhưng cũng thật đáng buồn là đã 20 năm trôi qua thì cũng chỉ khoảng 1,14% trong tổng số hơn 1.500 chung cư cũ, khu tập thể cũ được sửa chữa, cải tạo, làm mới.

Tới thời điểm này, nhiều ý kiến cho rằng không thể chần chừ trong việc cải tạo hệ thống chung cư, nhà tập thể cũ tại Thủ đô được nữa. Với Hà Nội, “tấc đất tấc vàng” đúng theo nghĩa đen, trong khi những chung cư cũ thấp tầng chiếm rất nhiều diện tích đất vẫn cứ tồn tại một cách lay lắt thì cũng chính là lãng phí.

Khó cho cả dân lẫn doanh nghiệp

Người ta dẫn ra nhiều lý do giải thích cho việc chung cư cũ chậm được cải tạo, xây mới. Trong đó, có 2 lý do chính. Một là từ phía người dân tại các chung cư cũ: Không đồng thuận trong việc đền bù, nhận hay không nhận nhà xã hội và cũng không đồng ý cách xếp căn hộ mới ở chung cư nơi họ đang ở sau khi được xây mới. Hai là, phía doanh nghiệp cũng không mặn mà với dự án vì di dời dân khó khăn, và đặc biệt là bị khống chế chiều cao khi xây mới nên không có lãi, trong khi vốn phải bỏ ra rất lớn, thời gian xây dựng kéo dài nên chậm thu hồi vốn.

Chính vì thế, để có thể đẩy tiến độ cải tạo, xây mới chung cư cũ trên địa bàn Hà Nội, lúc này rất cần tư duy mới đột phá.

Trong tổng số 1.579 chung cư cũ tại Hà Nội, hầu hết được xây dựng trong giai đoạn 1960 đến 1992. Diện tích căn hộ cũ phần lớn từ 30-50 m2/căn; cá biệt tại Khu tập thể Văn Chương (quận Đống Đa), khoảng 70% số căn hộ có diện tích nhỏ hơn 30 m2.

Tuy nhiên, hầu hết trong số đó đã tự cơi nới, sửa chữa để “sống tạm”, khá nguy hiểm và ảnh hưởng xấu tới mỹ quan đô thị. Theo thời gian, do không được duy tu bảo trì thường xuyên, hệ thống hạ tầng đô thị hư hại, dẫn đến nhiều chung cư cũ xuống cấp nghiêm trọng, một số hư hại nặng, nguy hiểm an toàn kỹ thuật kết cấu công trình.

Theo Phòng Phát triển đô thị (Sở Xây dựng Hà Nội), trong số 401 chung cư cũ được kiểm định có 80 chung cư cũ nguy hiểm mức độ D (cấp độ nguy hiểm nhất). Nhưng thành phố cũng chỉ mới chỉ triển khai được 32 dự án cải tạo chung cư cũ với 18 dự án hoàn thành; trong đó có 2 dự án đã được đưa vào sử dụng, 14 dự án đang triển khai.

Vẫn theo Sở Xây dựng Hà Nội, Luật Nhà ở năm 2014 và Nghị định số 101/2015/NĐ-CP ngày 20/10/2015 của Chính phủ về cải tạo, xây dựng lại chung cư cũ còn nhiều vướng mắc, khó khăn về cơ chế chính sách, về các chỉ tiêu dân số, chỉ tiêu quy hoạch kiến trúc và xây dựng bị khống chế theo quy định và sự không thống nhất của các chủ sở hữu nhà chung cư. Điều này dẫn đến tiến độ triển khai rất chậm, ảnh hưởng đến mỹ quan đô thị, cuộc sống sinh hoạt và sự an toàn của hàng nghìn cư dân.

Tương tự, ông Hoàng Văn Cường - ĐBQH đoàn Hà Nội cho rằng cơ chế về cải tạo chung cư cũ đưa ra quá nhiều ràng buộc dẫn đến không giải quyết được. Ví dụ, người tái định cư phải được gấp đôi diện tích ban đầu, nhưng mặt khác quy hoạch lại không cho tăng diện tích, tăng tầng.

“Luật pháp không có quy định cải tạo chung cư cũ phải đền gấp 2 lần, nhưng tiêu chuẩn nhà ở quy định chỗ ở mới đạt tiêu chuẩn thấp nhất phải là 25 m2 chứ không phải 15 m2. Như vậy, phải xây gấp đôi mới đủ tái định cư và rõ ràng cải tạo chung cư cũ bị vướng mắc về tiêu chuẩn nhà ở” - ông Cường nhấn mạnh.

Được biết, năm 2016, UBND thành phố Hà Nội đã cho thí điểm xã hội hóa quy hoạch chung cư, đưa ra 30 khu chung cư cũ điển hình để kêu gọi nhà đầu tư nghiên cứu ý tưởng quy hoạch. Sau đó đã nhận 19 nhà đầu tư đăng ký, các nhà đầu tư tự nguyện bỏ kinh phí. Song các giải pháp quy hoạch đều không phù hợp với quy hoạch chung tăng chiều cao, tăng mật độ dân số… Mới đây, cũng có 22 phương án báo cáo thành phố nhưng đều vượt, gấp đôi, gấp ba quy hoạch chung.

Do đó, lại bế tắc. Mà bế tắc ở đây chính là quyền lợi của doanh nghiệp.

Mạnh dạn “gỡ nút thắt”

Để “gỡ nút thắt” cho việc cải tạo, xây mới chung cư cũ, mới đây Thành ủy Hà Nội đã chỉ đạo các đơn vị chức năng xây dựng Đề án khung, cơ chế chính sách cải tạo chung cư cũ mang tính tổng thể hơn, không chỉ đề xuất cơ chế chính sách mà cả giải pháp. Hà Nội cũng đã chỉ đạo thành lập Ban chỉ đạo để chỉ đạo xuyên suốt, linh hoạt trong giải quyết được các vướng mắc.

Theo đó, Hà Nội dự kiến phân loại 3 nhóm chung cư, tập thể cũ để có chính sách riêng cho từng nhóm. Trong số đó, nhóm 1 gồm các khu tập thể với nhiều tòa chung cư như Thành Công, Kim Liên, Trung Tự, Bạch Mai, Ngọc Khánh; nhóm 2 gồm 5-7 nhà tập thể cũ; nhóm 3 là các chung cư cũ độc lập, đơn lẻ. Đồng thời, cơ quan chức năng cũng tiến hành tổng kiểm định các chung cư cũ (phân theo chất lượng A, B, C, D) nhằm ưu tiên xử lý các trường hợp xuống cấp nghiêm trọng cấp độ D, C để cải tạo đồng bộ với đề án của thành phố.

Nhìn chung là sẽ cải tạo chung cư cũ theo 3 mô hình cấp độ.

Mô hình 1 là khu chung cư cũ (quy mô lập đồ án quy hoạch chi tiết).

Mô hình 2 là nhóm chung cư cũ quy mô lập tổng mặt bằng, thực hiện như mô hình 1 đối với trường hợp diện tích đất nhỏ; nếu chưa khả thi hiệu quả đầu tư thì có thể nghiên cứu theo mô hình 3.

Mô hình 3 là tập hợp các chung cư độc lập, đơn lẻ quy mô lập tổng mặt bằng nhà đơn lẻ, thực hiện theo phương thức quy gom tái định cư tại chỗ trên địa bàn phường, quận; bố trí tái định cư gộp các chung cư cũ đơn lẻ vào một số quỹ đất chung cư cũ hiện có, giải phóng một số quỹ đất có giá trị để phát triển công trình kinh doanh thương mại dịch vụ và nhà ở thương mại với khu vực được bổ sung dân số, tăng tính khả thi đầu tư dự án.

Đó là những dấu hiệu tích cực. Tuy nhiên, theo kiến trúc sư Đào Ngọc Nghiêm, để có thể giải quyết đồng bộ thì cần phải có một lối tư duy hoàn toàn mới và thật sự mang tính khả thi.

Theo ông Nghiêm, muốn cải tạo chung cư cũ cần hợp chung 4 yếu tố để đánh giá: Một là kiểm định an toàn của chung cư; hai là chất lượng sống ở các khu chung cư; ba là môi trường sống, gắn với hạ tầng kỹ thuật xung quanh; bốn là vị trí của các khu chung cư. Hiện nay, 1.579 chung cư ở 76 vị trí khác nhau, cần rà soát, thống kê, phân tích để đặt vấn đề điều chỉnh quy hoạch. Thêm vào đó, cần tính đến giá trị văn hóa của các chung cư cũ này, đặt vấn đề những công trình có giá trị về kiến trúc, giá trị về văn hóa.

Nhưng, với cách nhìn thực tế, nhiều ý kiến cho rằng tư duy mới ở đây chính là phải bảo đảm quyền lợi của người dân cũng như doanh nghiệp đầu tư cải tạo, xây mới chung cư cũ. Nếu không nhìn thẳng vào vấn đề để gỡ nút thắt thì vẫn sẽ ì ạch, hoặc là những tranh chấp không dễ gỡ./.